تماشای اجرای مجللی با آواز و موسیقی خاص و هنرمندانه غنای روح را به همراه دارد؛ به‌خصوص اگر در یک اپرا خانه به تماشا و شنیدن نمایش اپرا نشسته باشید. اپرا، ترکیبی از شعر، موسیقی، آواز و نمایش است که در عین متصل شدن به هنر موسیقی، فاصله‌ای با دنیای نمایش ندارد. درواقع این‌گونه باید تعریف نمود که اپرا یک فرم موسیقی با تعاریف و اصول خاص خود است که داستانی دراماتیک را با آواز و موسیقی روایت می‌کند.

نمایش اپرا از کجای تاریخ سر برآورد و به تکامل رسید؟

شروع مسیر تاریخی موزیک اپرا از زمانی شکل گرفت که وینچنزو گالیله (پدر گالیله، فیزیکدان بزرگ) رسانه‌ای در موسیقی با نام مکالمه موسیقی قدیم و جدید نوشت و سپس در آثار نمایشی یونان باستان، سه حماسه یافت که با همراهی موسیقی اجرا می‌شدند. او نتیجه گرفت که تراژدی‌های یونانی به‌صورت کلامی که با موسیقی همراه باشد، خوانده می‌شده است؛ این نظریه سرآغازی برای تلاش‌های گروهی از معروف‌ترین خوانندگان آن روزگار بود که می‌خواستند به تقلید از درام‌های یونانی، نمایش اپرا را به وجود آورند.

جولیو کاچینی و ژاکو پری از خوانندگان معروف آن زمان بودند که به دعوت گالیله در تجربه اولین آثار اپرایی شرکت کردند. این همکاری منجر به تهیه شدن متن اپرای دافنه و اجرای آن به‌عنوان اولین نمایش اپرا تاریخ هنر شد. در آن سال‌ها دو نمایش دیگر نیز توسط این دو نفر به روی صحنه رفت که مهم‌ترین دستاورد را کاچینی با بکار گرفتن آواز اصلی اپرا به دست آورد.

باوجود همه تلاش‌های جولیو کاچینی و ژاکو پری که زمینه‌ساز شکل گرفتن اپرا شد، صاحب‌نظران بر این باورند که کلودیو مونت وردی را به دلیل تلاش‌ها و اپراهای کلاسیکی که در آن زمان نوشت و اجرا کرد، باید به‌عنوان بنیان‌گذار اپرای کلاسیک دانست. همچنین از دیگر آهنگسازان پرآوازه که تأثیر بسزایی در هنر اپرا داشته، می‌توان از ریچارد واگنر نام برد که اپراهایی که به روی صحنه برده است، منبع الهام بسیاری از هنرجویان این رشته به‌حساب می‌آید.

موزیک اپرا، همنوایی در یک فرم خاص!

موزیک اپرا، اجرایی همراه با لباس‌ها و صحنه‌آرایی پرزرق‌وبرق در سالنی مجلل است که عناصر ویژهٔ تئاتر، مانند طراحی صحنه، طراحی لباس، چهره‌پردازی، بازیگری و حتی کارگردانی را با خود به همراه دارد. در اپرا واژه‌هایی که از متن یا اپرانامه (libretto) بازگو می‌شود به شکل آواز با یک فرم خاص است؛ هرچند که امروزه شکل آوازی اپرا را برخی هنرمندان با تلفیق سبک‌های دیگر موسیقی همراه کرده‌اند (پاپ اپرا، راک اپرا و… که البته همان‌طور که از اسمشان پیداست ماهیت اصلی موزیک اپرا و آواز اصلی آن را نمی‌توان تغییر داد) اما همچنان بازگویی اشعار اپرا یا همان لیبرتو که اشعار نوشته‌شده اصیل یا اقتباسی از یک نمایشنامه معروف یا رمان است، از سخنوری به دور است. اشعار اپرا را فقط باید با شیوه خاص این فرم موسیقی خوانش نمود.

خوانندگان اپرا یا همان الهه‌های موسیقی اپرا!

اشعار لیبرتو را تک‌نفره یا به شکل دیالوگ بر روی یک سکو یا سن نمایشی که هماهنگ و سازگار با موسیقی ساخته‌شده، می‌خوانند؛ همچنین خوانندگان اپرا را یک گروه از هم‌نوایان همراهی می‌کنند؛ این هم‌نوایان می‌توانند یک گروه کوچک‌سازی یا یک ارکستر سمفونیک کامل باشند. خواننده اپرا باید دستگاه‌های موسیقی را بشناسد و صدای تربیت‌شده‌ای داشته باشد؛ همچنین این خوانندگان مجاز به استفاده از میکروفون نیستند؛ به همین علت برای اینکه صدای خواننده به گوش همه افراد حاضر در سالن نمایش برسد، ساختمان اپراخانه طراحی خاصی را طلب می‌کند.

اپرا با حرکات نمایشی و رقص‌هایی همچون باله همراه است؛ اما بدون اغراق می‌توان گفت این موسیقی اپرا است که انرژی دراماتیک هر داستانی را به حرکت درمی‌آورد، احساسات را بیان می‌کند و درک ما از شخصیت‌ها را تعمیق می‌بخشد؛ به همین سبب گروهی از نوازندگان سازهای زهی‌، بادی، چوبی، برنجی و کوبه‌ای در کنار رهبر ارکستر، خواننده یا خوانندگان اپرا را همراهی می‌کنند تا اهمیت بالای موسیقی در این‌گونه اجرا ثابت شود.

تفاوت تئاتر موزیکال و نمایش اپرا

تئاتر موزیکال از اپرا ریشه و توسعه گرفته است اما در فرم اجرایی تفاوت‌هایی باهم دارند. هنگام انتخاب بازیگر برای نمایش اپرا مهم‌ترین نکته‌ای که باید در نظر گرفت، مهارت آواز خواندن و دانش موسیقی بازیگر است؛ اما هنگام انتخاب بازیگران برای تئاترهای موزیکال، در کنار توجه به صدای تربیت‌شده بازیگر، باید به مهارت‌های بازیگری، فیزیک بدنی، چهره و گاهی مهارت‌های رقصیدن آن‌ها نیز توجه کرد. همچنین تفاوت دیگری که میان تئاتر موزیکال و اپرا وجود دارد این است که اپرا قوانین آوازی خاص خود را دارد و به‌هیچ‌عنوان در اپرا نباید به نثر سخنوری نمود. البته ساختمان تئاتر موزیکال و موزیک اپرا نیز متفاوت است و هرکدام در ساختمانی با امکانات خاص خود به اجرا درمی‌آیند.

کشورهایی که صاحب سبک اپرا هستند!

ایتالیا، وطن Jacopo Peri و Claudio Monteverdi دو آهنگساز بزرگ تاریخ موسیقی اپرا اولین کشوری است که اپرا در آن رواج پیدا کرده است. پس از گذشت چند سال از آغاز اجراهای اپرا در ایتالیا که در ابتدا نیز فقط برای ثروتمندان به نمایش در‌می‌آمد، کشورهای اتریش، آلمان و فرانسه نیز به تولید اپرا در کنار ایتالیا پرداختند که این اپراها منعکس‌کننده داستان‌ها و سبک‌های موسیقی هر یک از این کشورها است. البته باید توجه کرد که اپرا یک فرم موسیقی است که میراث فرهنگی ارزشمندی برای تمام جهان به‌حساب ‌می‌آید.

نمایش اپرا در ایران!

ناصرالدین‌شاه قاجار در سفرهای اروپایی خود، به تماشای نمایش اپرا پرداخت و به آن علاقه‌مند شد و پس از بازگشت از سفر، دستور ساخت یک تالار شبیه به اپراخانه‌های اتریشی و آلمانی را داد. او می‌خواست با ساخت یک اپراخانه در اطراف کاخ گلستان، اولین قدم‌های ورود اپرا به ایران را بردارد اما پس از مدت کوتاهی از شروع ساخت آن اپراخانه، به دلیل مخالفت عموم جامعه سنتی آن روزگار، ساختمان نوساز اپراخانه به تکیه دولت تغییر کاربری داد.

در سال ۱۳۳۹ پس از سال‌ها فعالیت‌های پراکنده برای به صحنه بردن اپرا در ایران، به کوشش هنرمندانی که بیشتر آن‌ها خارج از ایران به تحصیل موسیقی پرداخته بودند، یک شورای اپرا در تهران تشکیل شد تا فعالیت‌های جدی‌تری برای ارائه این هنر صورت بگیرد. نخستین اپرایی که در این دوره از یک آهنگساز ایرانی روی صحنه رفت اپرای جشن دهقان ساخته احمد پژمان بود که در سال ۱۳۴۶ شمسی در جشن گشایش اپراخانه تهران (تالار رودکی) به کارگردانی عنایت رضایی اجرا شد. پس از احمد پژمان، حسین دهلوی با اپرای خسرو و شیرین و لوریس چکناواریان با اپرای پردیس و پریسا نیز برای پدیدآوردن مکتب اپرای ایران گام‌هایی برداشتند.

چند سال پس از روزگارانی که مکتب اپرای تهران فعالیت خود را آغاز کرده بود، یک‌بار دیگر جلوی اجرای اپرا در ایران گرفته شد و این امر سبب شد تا هنردوستان ایران از تماشای نمایش اپرا محروم بمانند. وقفه بزرگی که به‌وجود آمد تا اپرای جدیدی در ایران به روی صحنه برود، سبب شد شناخت مخاطبین از این فرم موسیقی بسیار کم شده و حتی در بیشتر مواقع اپرا با تئاتر موزیکال اشتباه گرفته شود.