لباس از دیرباز تا کنون در ایران، بر اساس فرهنگ و شرایط محیطی و سبک زندگی اقوام مختلف یک هویت بصری برای نشان دادن ارزش‌های فرهنگی قومی بوده است. در فرهنگ ایل بختیاری که یکی از اصیل‌ترین اقوام ایرانی هستند نیز، لباس بختیاری از اهمیت زیادی در این ایل برخوردار است.

محققان و علاقمندان به میراث فرهنگی ایران توجه بسیاری به سبک پوشش ایل بختیاری دارند. رمز و راز رنگ‌ها در لباس زنان ایل بختیاری نمادی از فرهنگ و الهام گرفتن این قوم از طبیعت است.

یکی از زیباترین لباس‌های ایرانی در بین اقوام مختلف متعلق به ایل بختیاری است. هر یک از این لباس‌ها با رنگ‌های زیبا و شاد، نمادی از ارزش‌ها و آیین‌های ایل بختیاری است.

زنان ایل بختیاری در بین قبیله، از احترام و ارزش خاصی برخوردار هستند. این موضوع به قدری اهمیت دارد که در بیشتر نزاع‌های خانوادگی، زنان باعث ایجاد امنیت خاطر قبیله خود می‌شوند.

این احترام به حدی است که برای اینکه پاکی یک خانواده یا شخص را بیان کنند به مادر وی که در اصطلاح بختیاری به آن “شکم زای” می‌گویند اشاره می‌شود.

“دالو” در زبان بختیاری به معنای پیر زن قبیله است که نقش رهبری قبیله بختیاری را ایفا می‌کند و رهبر کوچ نیز محسوب می‌شود. در اکثر نزاع‌ها و مشکلاتی که ممکن است رخ دهد “دالو” کسی است که حرف اول و آخر را می‌زند؛ همچنین هدایت نسل جوان قوم بختیاری نیز با “دالو” است.

حال با این همه تاثیری که زنان در فرهنگ ایل بختیاری دارند لباس آنان نیز نماد و مفاهیم خاصی دارد و تقریباً از دختران جوان تا زنان مسن همگی از لباس‌های رنگارنگ در پوشش خود به کار می‌برند که هر یک نمادی از سبک زندگی زنان در سبک زندگی کوچ نشینی در زاگرس است.

راز رنگ‌ها در لباس زنان ایل بختیاری

در ایل بختیاری بر اساس شرایط سنی، پوشش مخصوصی تعیین می‌شود و زیورآلات خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرد. راز رنگ‌های شاد لباس زنان ایل بختیاری، رابطه مستقیمی با رنگ طبیعت دارد. این موضوع حتی در نام آن‌ها نیز وجود دارد و نام بسیاری از آنان الهام گرفته از گل و زیبایی‌های طبیعت است.

لباس دختران در این ایل، بر اساس ساختار زندگی آنان در کوهستان انتخاب می‌شود. لباس زنان ایل بختیاری شامل یک پیراهن بلند تا روی زانو و دامن قری و مینا و لچک است.

دوخت لباس و انتخاب رنگ آن، بر عهده زنان ایل بختیاری است. دوخت پیراهن‌های قوم بختیاری بر گرفته شده از پیشینیان ما در زمان زرتشت است. دختران جوان روسری‌هایی با رنگ سفید می‌پوشند که با پولک‌های ریزی از “الواز” آراسته شده است.

پولک‌های به کار رفته در لباس زنان بختیاری بسیار زیباست؛این پولک‌ها به جای سکه‌های از نقره و طلا، بر روی روسری یا لباس زنان وصله می‌شود تا در زمان حرکت صدا کند. “لچک” نیز کلاچه‌ای است که زنان بختیاری بعد از بافت گیسوان خود، آن را به سر می‌کنند.

“دالک” یکی از لباس‌های زنان ایل بختیاری است که شبیه به کتی کوتاه از جنس مخمل است. “دالک” در رنگ‌های مختلف با آستری گلدار دوخته می‌شود که حاشیه آن با رنگ طلایی به شکل زیگ زاگ دوخته می‌شود.

زنان بختیاری معمولا بر روی پیراهن‌شان یک پیراهن دیگر نیز می‌پوشند که اصطلاحا “جوه” نام دارد؛ “جوه” اصولاً از رنگ‌های شاد دوخته می‌شود؛اما در زمان عزا زنان عزادار از “جوه” تیره رنگ استفاده می‌کنند.

به کار بردن رنگ‌های شاد در لباس زنان ایل بختیاری از اهمیت زیادی برخوردار است؛ به طوری که یکی از رنگ‌های ثابت در لباس آن‌ها رنگ سرخ است که بر گرفته از رنگ سرخ و شاد گل‌های زاگرس است؛چرا که استفاده از لباس‌هایی با رنگ‌های شاد در این ایل یکی از نماد‌های فرهنگی و قومی آن‌ها محسوب می‌شود.

“مینا” نیز یک پارچه سیاه و بلند است که تنها زنان مسن بختیاری آن را بر سر خود می‌بندند و گوش‌های خود را بیرون از روسری قرار می‌دهند تا بتوانند صداها را به صورت واضح بشنوند؛ زیرا شنیدن صدا در سبک زندگی کوهستانی، از اهمیت به سزایی برخوردار است.

سوزن دوزی لباس‌ها نیز یکی از مهم‌ترین رسوم ایل بختیاری است که در لباس‌ها و رخت خواب‌ها و غیره استفاده می‌شود.

استفاده از رنگ‌ها در لباس هر نسل، همان طور که گفتیم توسط زنان ایل انتخاب می‌شود و هر نسل رنگ مخصوص به خود را برای پوشش دارد.

محصولات آرایشی که زنان ایل بختیاری استفاده می‌کنند سرمه و نوعی ماده سرخ رنگ است که از گل‌های سرخ کوهستان بعد از خیساندن در آب برای رنگ دادن به گونه و لب به کار می‌رود. یکی دیگر از جذابیت‌های فرهنگی در ایل بختیاری سوراخ کردن بینی دختران تازه عروس است. سمت چپ بینی دختران تازه عروس سوراخ می‌شود که نمادی از متاهل شدن آن‌ها است. مواردی که به آن اشاره شد از دیگر رسومات ایل بختیاری است که جدا از سبک پوششان رواج دارد.

اهمیت لباس بختیاری در فرهنگ مردم

لباس بختیاری نیز همانند همه لباس‌های محلی اقوام مختلف ایرانی بخش مهمی از فرهنگ، تاریخ و هویت مردم ایل بختیاری است. این لباس‌ها نه تنها نمادی از سبک زندگی و تاریخ این قوم هستند، بلکه ارزش‌ها و عمق فرهنگی آن‌ها را در سبک پوشش‌شان به تصویر می‌کشند.

زنان ایل بختیاری همان طور که پیش از این گفته شد یکی از اصلی‌ترین مهره‌های فرهنگی ایل بختیاری هستند که با پوشیدن لباس‌های زیبا و جذاب، اصالت و زیبایی زنانه زاگرس را در ظاهر خود نمایان می‌کنند.

به کار بردن رنگ‌های شاد و زیبا با لباس‌هایی که هر یک نامی دارند از دیرباز تاکنون وصله‌ای جدایی ناپذیر در فرهنگ ایل بختیاری بوده است. لباس‌هایی که زنان ایل بختیار به تن می‌کنند شامل: لچک، مینا، بند سیزن، پیراهن و شلوار قری است. هر یک از این لباس‌ها دارای تزئیناتی زیبا هستند و با رنگ‌های شاد، مورد استفاده زنان ایل بختیاری قرار می‌گیرند.

مردان ایل بختیاری نیز لباس‌هایی سیاه و سفید که شامل: کلاه نمدی، چوقا، شلوار دبیت و گیوه است را به تن می‌کنند. پوشیدن قبا از سال‌های پیشین تا کنون در بین مردان ایل بختیاری مرسوم بوده است.

راز اصلی رنگ لباس زنان و مردان ایل بختیاری، گره خورده در کوهستان‌های زاگرس است و خوی طبیعت را با سازگاری انسانگونه و نماد‌های فرهنگی مردمان پیشین ایرانی، یکی کرده است.

پوشیدن این لباس‌ها در بین مردمان ایل بختیاری در مراسمات رسمی مانند عروسی، متداول است. لباس زنان و مردان ایل بختیاری تنها یک پوشش در مقابل ساختار زندگی آن‌ها در کوهستان نیست بلکه نقش به سزایی در حفظ و گسترش فرهنگ ایل بختیاری دارد.

معنای رنگ‌های چوقا بختیاری

یکی دیگر از اصیل‌ترین لباس‌های محلی ایل بختیاری “چوقا” است. “چوقا” هنر دستان زنان ایل بختیاری است و با نخی که حاصل پشم گوسفند و موی بز است با تار پود خاصی دوخته می‌شود.

چوقا لباسی است که در مراسم‌ها و رویدادهای مهم ایل بختیاری استفاده می‌شود. مهارت بافتن “چوقا” تاریخی دیرینه در بین ایل بختیاری دارد و از دو رنگ سفید و سیاه بافته می‌شود. جالب است بدانید که اشکال هندسی به کار رفته در “چوقا” دارای نمادی معنوی هستند.

در بافت این نقوش، هماهنگی بین فضای مثبت و منفی به وضوح مشاهده می‌شود. شکل و نقش “چوقا” دارای مفهومی زیباست که نمایانگر تطابق بین آرزو‌ها و ترس‌ها است؛جالب است بدانید که ارتباطی مفهومی بین نام “چوقا” با معبد چغازنبیل شوش وجود دارد.

یکی از جنبه‌های الهام بخش در “چوقا”، شکل تزیین این لباس نمایشی است که در زمان غروب آفتاب در معبد چغازنبیل دیده می‌شود. در زمان غروب خورشید، سایه “چوقا” سبب ایجاد یک الگوی ریتمی خاص می‌شود که به سمت بالا و به سمت نور می‌رود که نمادی از آگاهی و ارتباط با دنیای معنوی و الهی است.

رنگ سیاهی که در “چوقا” به کار رفته به معنای پلیدی و سیاهی و زشتی است و با توجه به اینکه رنگ سفید بیشترین رنگ به کار رفته در چوقاست و به سمت بالا کشیده شده به مفهوم غلبه نور و روشنی بر تاریکی و پلیدی است.

پیشینه این لباس به زمان‌های بسیار دور بر می‌گردد و اشکال استفاده شده در “چوقا”، در نقش و نگاره‌های تخت جمشید و آثار به جا مانده از مقبره کوروش کبیر به چشم می‌خورد.

نتیجه گیری:

رمز و راز رنگ‌ها در لباس زنان ایل بختیاری گره خورده با طبیعت است. به کار بردن رنگ‌های شاد و زیبا، گویا انرژی عظیمی را در وجود زنان این منطقه به وجود می‌آورد تا در شرایط سخت کوهستان بتوانند به بقاء خود ادامه دهند و با خوی بخشنده و مهربان زاگرس یکی شوند.

ایل بختیاری یکی از کهن‌ترین قوم‌های ایرانی است که تغییرات فرهنگی عظیمی که در طول تاریخ ایران رخ داده، چندان تاثیری در زندگی آنان نداشته است. استفاده از رنگ سرخ در لباس زنان این منطقه خود گویای حفظ فرهنگ زاگرس نشینی بوده است.

با توجه به روانشناسی رنگ‌ها که در چندین سال اخیر رواج یافته است، گویا اقوام ایرانی از دیرباز به صورت ذاتی این روانشناسی را می‌دانستند؛ گویی آگاهی تاثیر استفاده از رنگ‌های شاد در روحیه مردمان، پیش از این در بین اقوام ایرانی وجود داشته است.

در شرایط سخت کوچ نشینی، زاگرس نشینان بیش از هر چیزی با زیبایی پوشش و یکی شدن با طبیعت و با به کار بردن رنگ‌های شاد در لباس‌های خود، اصالت و فرهنگ عمیقی را بر اساس ارزش‌های جامعه خود به خوبی تطبیق داده‌اند.