زبان مادری در تمامی جهان و در تمامی اعصار از چنان اهمیتی برخوردار بوده که در نهایت یک دهه گذشته، سازمان ملل متحد یک روز را به این اسم نام‌گذاری کرده است. اما علت نام‌گذاری ۲۱ فوریه به نام روز جهانی زبان مادری چیست و چرا باید چنین روزی چنان مهم باشد که روزی را در تقویم به خود اختصاص بدهد؟

در این مطلب، گروه محتوای بانی‌مد به همۀ این‌ موارد و بیشتر می‌پردازد؛ پس با ما همراه باشید.

تفاوت زبان، گویش و لهجه

یکی از نکات جالب درمورد زبان و گویش این است که مرز میان آن‌ها واقعا مشخص و واضح نیست. در جهان امروز معمولا کشورها هر کدام دارای دست یک زبان معیار هستند و البته این زبان‌ می‌تواند بیشتر از یکی هم باشد. در مقابل، یک زبان حتی در مناطق مختلف یک کشور نیز بر اساس نیازهای مردم در هر منطقه دچار تغییراتی می‌شود و گویش‌های مختلف پدید می‌آید. این قبیل گویش‌ها، شاخه‌هایی از یک زبان واحد هستند؛ با این وجود، تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر دارند. گویش گیلکی، بلوچی و مازندرانی برخی از گویش‌های زبان فارسی هستند. در لهجه نیز برخلاف گویش، تنها تفاوت‌ در تلفظ لغات مختلف است.

زبان مادری چیست؟

زبان مادری، همان زبانی است که ما از زمانی که متولد می‌شویم، به آن فکر می‌کنیم و در خواب به واسطه‌اش سخن می‌گوییم. یونسکو به همین دلیل اهمیت زیادی برای این زبان قائل است و می‌کوشد تا از آن‌ها به جهت حفظ تنوع زبانی و فرهنگی نگهداری نماید. شاید باور کردن این موضوع کمی دشوار باشد اما شیوع پاندمی کرونا به اهمیت آموزش زبان مادری حتی بیش از پیش افزوده است اما دلیل این اهمیت چیست؟

یکی از اصلی‌ترین دلایل این امر، در خانه ماندن کودکان و نوجوانان است که باعث می‌شود تا مانند سابق چندان ارتباطی با هم‌سالان و معلمان خود نداشته باشند. علاوه بر این، این کوشش مستمر به دهۀ بین‌المللی زبان‌های بومی باز می‌گردد که از سال ۲۰۲۲ آغاز می‌شود و تا سال ۲۰۳۲ نیز ادامه می‌یابد و درنهایت، کمک شایان توجهی به حفظ و حراست از این گنجینۀ انسانی و تاریخی خواهد کرد. در این میان، تلاش‌های یونسکو بر این اساس بوده است تا در حین توجه به زبان مادری، به کودکان و افراد چندزبانه نیز اهمیت بدهد.

موسیقی فولکلور و نقش آن در حفظ زبان مادری

موسیقی سنتی هر خطه با زبان محلی هر ناحیه پیوندی محکم و مهم دارد؛ به طوری که می‌توانید لابه‌لای هر قطعه‌ای از موسیقی سنتی یک منطقه، زبان محلی و مادری آن ناحیه را نیز پیدا کنید. علاوه بر این تغییرات زبانی را نیز در همین ترانه‌ها و آهنگ‌ها می‌توان مشاهده کرد. موسیقی فولکلور از آن چنان در حفظ زبان مادری اهمیت دارند که برای مثال طبق تحقیقات انجام شده روی موسیقی بلغارستان طی ۲۰ سال نشان داده است که آن دسته از کودکانی که مجاز هستند تا در مدارس ترانه‌های محلی را بخوانند، نتایج بهتری را در نمرات خود به دست می‌آورند.

تاثیر افسانه‌ها و داستان‌ها در حفظ دایره لغات زبان مادری

افسانه‌ها و داستان‌ها، مانند موسیقی فولکلور جزو میراث پیشینیان محسوب می‌شده که از گذشته تا امروز حافظ دایره لغات زبان‌های محلی و زبان‌های مادری به حساب می‌آمده‌اند. به واسطۀ داستان‌ها، اشعار، رمان‌ها و تمامی نوشته‌ها زبان‌های مادری به نسل بعد منتقل شده تا امروزه هم همچنان شاهد حضور زبان‌هایی از زمان‌های دور و کهن باشیم. زبان‌هایی چون فارسی، عربی و…

حفاظت از تنوع زبانی، یکی از اهداف روز زبان مادری

در بیشتر کشورهای جهان به جهت آسانی بیشتر در برقراری ارتباط، یک زبان را به‌عنوان زبان اصلی در نظر می‌گیرند و به همین دلیل، ناخودآگاه همان زبان مورد توجه بیشتری قرار می‌گیرد. به همین دلیل، کارشناسان سازمان ملل متحد بر این عقیده‌اند که توجه بیش از اندازه به این زبان‌های اصلی، زبان‌های محلی را به حاشیه می‌راند و حتی با گذشت زمان آن‌ها را در خطر نابودی قرار می‌دهد. زبان‌هایی که با ساخت، هویت، روند پیشرفت و آثاری که بر اساس آن‌ها نوشته شده است، به بخشی از هویت اجتماعی مردم هر منطقه تبدیل می‌شوند و نابودی هر یک از این زبان‌ها بخشی از تاریخ و هویت مردم را از بین می‌برد. بخشی که عملا بدون زبان مادری آن منطقه، قابل بازسازی نخواهد بود.

با این وجود بر طبق آمار، هر دو هفته در جهان یک زبان بومی از بین می‌رود و تخمین زده می‌شود که حداقل ۶۰۰۰ زبان مادری در سراسر جهان در خطر نابودی قرار داشته باشد!

از این تعداد، تنها چند صد زبان دارای سیستم آموزشی نظام‌مند و قوی هستند و کمتر از ۱۰۰ زبان در دنیای دیجیتال مورد استفاده قرار می‌گیرند. افراد دو یا چند زبانه از این جهت در حفظ و بقای زبان‌های مادری و بومی اهمیت دارند که می‌توانند دانش و فرهنگ سنتی خود را به واسطۀ زبان‌های معیار حراست نمایند و آن‌ها را به نسل بعدی منتقل کنند. این همان چیزی است که درنهایت می‎‌تواند یک زبان را زنده نگه دارد. روز جهانی زبان مادری در حالی همه‌ساله توسط سازمان ملل متحد یا همان یونسکو گرامی داشته می‌شود که هدف آن ارتقای تنوع زبانی، تنوع فرهنگی و افزایش فرصت چند زبانه بودن است.

تاریخچۀ روز جهانی زبان مادری

شاید پیش‌تر نام این روز را شنیده باشید اما آیا می‌دانید چه رخدادی آن را در تقویم جهانی یونسکو ثبت کرده است؟

در ماه‌های آخر سال ۱۹۹۹ بررسی قرار دادن روز مادری در تقویم جهانی یونسکو در دستور کار سازمان ملل قرار گرفت تا در سال ۲۰۰۲ این قطعنامه به تصویب اعضا برسد. در سال ۲۰۰۷ نیز این قطعنامه با هدف «حفظ و حراست از تمامی زبان‌ها در سراسر جهان» اجرایی شد. به همین مناسبت نیز سال بعد، یعنی سال ۲۰۰۸ به نام سال جهانی زبان‌ها نام‌گذاری شد تا بیش از پیش بر اهمیت زبان‌ مادری و زبان‌های محلی تاکید شود. همچنین در این سال بخش آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد تلاش کرد تا بیشتر به تنوع زبانی و تنوع فرهنگی در جهان بپردازد.

نتیجۀ تلاش‌های سازمان ملل متحد برای افزایش توجه به زبان‌ مادری

امروزه به لطف فعالیت‌های سازمان ملل و داوطلبان فعالیت‌های فرهنگی و هنری، توجه به زبان مادری و آگاهی درمورد آن افزایش قابل‌توجهی داشته است. امروزه توجه به زبان‌ها در کنار توجه به فرهنگ‌‌ها اهمیت خاص خود را پیدا کرده است اما همچنان نحوۀ آموزش می‌تواند بر کیفیت یادگیری زبان مادری و سایر زبان‌های محلی تاثیرگزار باشد. به همین دلیل است که زنده نگه‌داشتن زبان‎های مادری، یک وظیفۀ همگانی و یک ماموریت جهانی است تا فرهنگ‌ها را با هم و در کنار هم زنده نگه داریم و به نسل‌های آینده منتقل کنیم.

چطور با نجات زبان‌های مادری، ملت‌ها احساس همبستگی بیشتری می‌کنند؟

این یک اصل انکارناپذیر است که زبان مشترک، یک فضای مشترک عمیق و مهم بین مردم یک جامعه خلق می‌کند. به همین دلیل اگر بنا باشد تا در میان مردم یک فرهنگ خاص، همبستگی ایجاد شود، بهتر است تا به زبان آن قوم احترام گذاشت. ما نیز در کشورمان از تنوع زبانی گسترده‌ای در خطه‌ها و مناطق مختلف بهره‌مند هستیم که هر یک از آن‌ها به‌عنوان زبان مادری بخش گسترده‌ای از کشورمان با فرهنگ و تاریخ آن منطقه گره خورده است و  پیوندی عمیق و ناگسستنی دارد.

در کشورمان ایران، زبان مادری بسیاری از افراد پیش از آنکه فارسی باشد، ترکی، کردی، لری، عربی و غیره است و ما به چنین تنوع قومیتی در کشورمان افتخار می‌کنیم. شاید برخی افراد بابت لهجۀ خود حس خوبی نداشته باشند اما باید حتما به این موضوع توجه کنید که هیچ زبانی از زبان دیگر برتر نیست و ما با هر رنگ و هر زبان با یکدیگر برابر هستیم. جملۀ معروفی در این زمینه هست که می‌گوید: اگر می‌بینید فردی با لهجه با شما صحبت می‌کند، به معنا است که حتما یک زبان از شما بیشتر بلد است.

در واقع این جمله، حقیقتی است که نباید از کنار آن به سادگی عبور کرد.  در این مطلب به اهمیت زبان مادری پرداختیم و به همین بهانه، عده‌ای از دوستان ما در اینستاگرام بانی‌مد تولد ۶ سالگی این شرکت را به زبان مادری خود به شما عزیزان تبریک گفته‌اند. شما نیز به زبان خود جمله‌ای برای ما بنویسید و بانی‌مد را در این روز با زبان اصیل خود آشنا کنید.

[sc_fs_multi_faq headline-0=”h2″ question-0=”زبان مادری چیست؟” answer-0=”زبان مادری، همان زبانی است که ما از زمانی که متولد می‌شویم، به آن فکر می‌کنیم و در خواب به واسطه‌اش سخن می‌گوییم. یونسکو به همین دلیل اهمیت زیادی برای این زبان قائل است و می‌کوشد تا از آن‌ها به جهت حفظ تنوع زبانی و فرهنگی نگهداری نماید. ” image-0=”” headline-1=”h2″ question-1=”” answer-1=”روز ۲۱ فوریه ۲ اسفند از طرف یونسکو به عنوان روز جهانی زبان مادری نامگذاری شده‌است.” image-1=”” count=”2″ html=”true” css_class=””]