فرش دستباف به‌عنوان نمادی از فرهنگ و هنر اصیل ایرانی شناخته می‌شود و نه‌تنها در ایران که در تمام نقاط جهان طرفداران بسیاری دارد. فرش‌های دستباف به دلیل به‌کارگیری مواد باکیفیت، طرح‌های جذاب و دوام بالا ارزش بسیار بالایی دارند که این ارزش، در گذر زمان بیشتر هم می‌شود. این مقاله از بانی مگ به راهنمای خرید فرش دستباف اختصاص دارد و در آن نکات لازم برای خرید بهترین فرش دستباف را بررسی خواهیم کرد.
راهنمای خرید فرش دستباف
برخلاف فرش‌های ماشینی، فرش‌های دستباف با گذر زمان ارزش خود را از دست نمی‌دهند و به‌اصطلاح هرچه پا می‌خورند و قدیمی‌تر می‌شوند، ارزششان بیشتر هم می‌شود و ازاین‌روی می‌توان خرید فرش دستباف را یک سرمایه‌گذاری به شمار آورد. فرش‌های دستباف دارای طرح‌ها، رنگ‌ها و ویژگی‌های متفاوتی هستند و برای این‌که بتوانید انتخاب مناسبی داشته باشید، باید به عوامل مختلفی مانند طرح، جنس، تعداد گره‌ها، نوع رنگرزی و کاربردی که برای آن در نظر دارید، توجه کنید. در ادامه این عوامل را با هم بررسی می‌کنیم.
آشنایی با انواع فرش‌های دستباف
پیش از این‌که به بررسی نکات مهم برای خرید یک فرش دستباف مناسب بپردازیم، باید با انواع فرش‌های دستباف آشنا شویم. هر منطقه از کشورمان از سبک و تکنیک‌های خاصی برای بافت فرش استفاده می‌کند که باعث تنوع در طرح و نقش فرش‌ها می‌شود.
فرش دستباف تبریز: این فرش یکی از پرطرفدارترین فرش‌های دستباف است و قدمتی بیش از ۵۰۰ سال دارد. در بافت این فرش از پشم و ابریشم مرغوب استفاده می‌شود و در آن رنگ‌های زنده و نقش‌های ظریف استفاده می‌شود و بیشتر در طرح‌های گل‌دار و ترنج بافته می‌شود.
فرش دستباف کرمان: حتماً ضرب‌المثل «مثل قالی کرمانه» به گوشتان خورده است؛ معنی این ضرب‌المثل این است که هرچه شخص سنش بالاتر می‌رود، جذابیتش بیشتر می‌شود و اشاره به قالی کرمان دارد که هرچه بیشتر پا می‌خورد، بیشتر رنگ باز کرده و زیباتر می‌شود. این فرش دستباف نیز ازجمله فرش‌های با ارزش به شمار می‌رود. طرح و نقش فرش دستباف کرمان از طبیعت الهام گرفته‌شده و در طرح‌های متفاوتی مانند بته‌ای، درختی، گلدانی، سبزی‌کار و … بافته می‌شود.
فرش دستباف کاشان: این فرش‌ها دارای طرح‌های کلاسیک ایرانی هستند و بیشتر در اندازه‌های بزرگ بافته می‌شوند. برای بافت این فرش‌ها از نخ‌های ابریشمی استفاده می‌شود که ظاهری نرم و براق به آن‌ها می‌بخشد. همچنین پنبه و پشم نیز در بافت فرش‌های کاشان به کار می‌روند.
فرش دستباف اصفهان: اصفهان به‌عنوان مهد فرهنگ و هنر ایران در دوران صفوی شناخته می‌شود و فرش‌های دستباف آن نیز دقت و ظرافت بالایی دارند. در بافت فرش دستباف اصفهان از الگوهای هندسی و منحنی‌ها و طرح‌های شکارگاه، گلدانی، افشان و همچنین الهام از کاشی‌کاری‌های بناهای تاریخی این شهر بهره گرفته می‌شود. این فرش‌ها اغلب با ترکیبی از پشم و ابریشم بافته می‌شوند.
فرش دستباف نایین: این فرش‌ها معمولاً با پس‌زمینه‌ای از رنگ‌های روشن بافته می‌شوند و به داشتن طرح‌های ظریف و استفاده از نخ‌های ابریشمی و پشم مرغوب مشهور هستند. در بافت فرش نایین از طرح‌هایی مانند شاه‌عباسی، نقش‌های سنتی مانند لچک و ترنج و نقش‌های اسلیمی استفاده می‌شود.
فرش دستباف قم: بافندگی فرش در شهر قم نسبت به سایر شهرها قدمت کمتری دارد؛ اما استفاده از ابریشم خالص و طرح‌های زیبا، آن را به یکی از پرطرفدارترین و گران‌قیمت‌ترین انواع فرش دستباف تبدیل کرده است. در فرش دستباف قم از طرح‌هایی مانند شاه‌عباسی، لچک و ترنج، شکارگاه، بته‌ای و … استفاده می‌شود.
فرش دستباف ساروق: این فرش پرز‌های بسیار کوتاهی دارد که ظاهر تختی را به آن می‌بخشد و بیشتر به‌عنوان تابلو فرش مورداستفاده قرار می‌گیرد. در فرش ساروق، طرح‌های متفاوت‌تری مانند مرغ و ماهی، ترنج با گل و جانور و مستوفی استفاده می‌شود.
فرش دستباف بلوچ: فرش‌های بلوچ در زمره‌ی فرش‌های روستایی و عشایری قرار می‌گیرند و طرح‌های ساده‌تری با الهام از زندگی عشایر دارند. این فرش‌ها به دلیل استفاده از پشم طبیعی و رنگ‌های سنتی، ظاهر خاص و متفاوتی دارند.
البته می‌توان فرش‌های دستباف را از نظر اندازه به انواع قالی، قالیچه، کلگی، کناره، ذرع و نیم، ذرع و چاک، پشتی و پادری تقسیم‌بندی کرد که در ادامه کاربرد آن‌ها را به شما خواهیم گفت.
نکات مهم هنگام خرید فرش دستباف
در راهنمای خرید فرش دستباف باکیفیت، باید به نکات مهمی توجه کنیم. این نکات شامل بررسی ویژگی‌های فنی فرش مانند تراکم و تعداد گره‌ها، ثبات رنگ‌ها، جنس و نوع نخ به‌کاررفته و همچنین ابعاد و اندازه‌های آن است. در ادامه به بررسی این نکات می‌پردازیم.
بررسی تراکم و تعداد گره‌ها
تراکم و یا همان تعداد گره‌ها در واحد سطح، یکی از نکاتی است که هنگام خرید فرش دستباف باید به آن توجه کنید. هرچه تعداد گره‌ها در واحد سطح بیشتر باشد و به‌اصطلاح فرش ریزبافت‌تر باشد، کیفیت و دوام آن بالاتر است. فرش‌هایی که تراکم بالاتری دارند، دارای بافتی ظریف‌تر و طرح‌هایی دقیق‌تر هستند. برای بررسی تعداد گره‌ها می‌توانید پشت فرش را بررسی کنید و تعداد گره‌ها را در واحد سطح بشمارید و آن را در ابعاد فرش ضرب کنید تا تراکم آن را به دست آورید. برای این‌که دقت این کار بالا رود، می‌توانید شمارش گره‌ها را در چند قسمت مختلف از فرش انجام دهید و از آن‌ها میانگین بگیرید.
کیفیت رنگرزی و ثبات رنگ‌ها
یکی از عناصر اصلی در زیبایی و جذابیت فرش‌های دستباف، رنگ آن‌ها است. یک فرش دستباف اصیل و باکیفیت باید با رنگ‌های طبیعی و گیاهی رنگرزی شده باشد. برای تشخیص کیفیت رنگ می‌توانید از یک پارچه‌ی مرطوب استفاده کنید و آن را روی سطح فرش به‌آرامی بمالید؛ اگر رنگ به پارچه منتقل شد احتمالاً فرش با استفاده از رنگ‌های نامرغوب رنگرزی شده و می‌تواند به‌مرورزمان رنگ خود را از دست بدهد. همچنین باید دقت کنید که رنگ در تمام سطح فرش به‌صورت یکنواخت بوده و خالی از لکه باشد.
جنس و نوع نخ
جنس و نوع نخ به‌کاررفته در بافت فرش دستباف نیز از دیگر عواملی است که در راهنمای خرید فرش دستباف باید به آن توجه کرد. بیشتر فرش‌های دستباف با پشم، ابریشم و یا ترکیبی از این دو بافته می‌شوند. فرش‌های پشمی معمولاً مقاومت و دوام بالاتری دارند و برای استفاده در مکان‌های پرتردد مناسب هستند. در سمت دیگر، فرش‌های ابریشمی به دلیل نرمی و براقی بیشتر، معمولاً کاربردهای دکوراتیو دارند.
نخ‌های مورداستفاده در فرش‌های دستباف باید از مواد طبیعی تهیه شوند. پشم‌های طبیعی لطافت خاصی دارند؛ همچنین نخ‌های ابریشمی دارای درخشندگی و ظرافت بیشتری هستند. نخ‌های طبیعی ظاهری براق و یکدست دارند و برای این‌که بتوانید جنس نخ فرش را تشخیص دهید، می‌توانید به بافت و میزان درخشندگی آن دقت کنید.
اندازه و کاربرد فرش در دکوراسیون
اندازه و کاربرد، یکی دیگر از نکاتی است که در هنگام خرید فرش دستباف باید به آن توجه کنید. فرش‌های دستباف در اندازه و ابعاد مختلفی بافته می‌شوند که هر یک نام متفاوتی دارند. مرسوم‌ترین نوع از فرش‌های دستباف، قالی‌ها هستند که در ابعاد ۶، ۹، ۱۲ و ۲۴ متری بافته می‌شوند. ابعاد قالیچه‌ها معمولاً کمتر از ۴ مترمربع بوده و به دو شکل، دو ذرعی یا پرده‌ای بافته می‌شوند.
نوع دیگری از فرش‌های دستباف، کلگی‌ها هستند که به شکل دایره، بیضی، مستطیل و یا مربع بافته می‌شوند و مناسب استفاده برای راهروها و آشپزخانه‌ها هستند. کناره‌ها با عرض کم از ۰٫۵ تا ۱٫۷ متر و طول ۳ تا ۱۰ متر بافته می‌شوند و برای راهروها و بخش‌های بدون فرش استفاده می‌شوند. فرش‌های ذرع و نیم، ابعاد ۱٫۵ در ۱٫۴۰ و ۱.۶۰ در ۱٫۱۰ دارند و بیشتر در اتاق‌خواب‌ها استفاده می‌شوند. فرش‌های ذرع و چاک اندازه‌ای ۱٫۳ در ۰٫۸ متر دارند و کاربردی مشابه ذرع و نیم دارند.
فرش‌های پشتی مساحتی کمتر از یک مترمربع دارند و این روزها دیگر کمتر خانه‌ای را می‌توان پیدا کرد که در آن پشتی دیده شود. کوچک‌ترین فرش‌های دستباف نیز پادری‌ها هستند که اندازه‌ها و اشکال مختلفی دارند و در پاگردها و جلوی درب منازل استفاده می‌شوند.
تشخیص فرش دستباف از ماشینی
یکی از دغدغه‌هایی که خریداران فرش دستباف ممکن است با آن مواجه شوند، تشخیص این فرش از فرش‌های ماشینی است. البته اگر با فرش‌های دستباف سروکار داشته باشید، می‌توانید این تفاوت‌ها را به‌سادگی مشاهده کنید. بااین‌حال می‌توان از نکات زیر برای تشخیص این دو فرش از هم استفاده کرد.
بررسی پشت فرش: در فرش‌های دستباف گره‌ها به‌وضوح در پشت فرش دیده می‌شوند و شکلی طبیعی دارند، درحالی‌که گره در فرش‌های ماشینی یکنواخت و هم‌اندازه است.
لبه‌ها و ریشه‌ها: در فرش‌های دستباف، لبه‌ها و ریشه‌ها به‌صورت دستی بافته شده‌اند، درحالی‌که ریشه‌ها در فرش‌های ماشینی دوخته‌شده و یکنواخت هستند.
عدم تقارن: طرح و نقش فرش‌های دستباف ممکن است دارای ناهماهنگی‌های کوچکی باشد و عدم تقارن در آن‌ها دیده شود که یک امر طبیعی است؛ اما فرش‌های ماشینی طرح‌های دقیق و متقارنی دارند.
جنس نخ: همان‌گونه که در بالا اشاره شد، فرش‌های دستباف معمولاً از پشم و ابریشم بافته می‌شوند؛ درحالی‌که فرش‌های ماشینی ممکن است از الیاف مصنوعی مانند پلی‌استر استفاده کنند.
قیمت: بدیهی است که فرش‌های دستباف نسبت به فرش‌های ماشینی، قیمت بالاتری دارند و این قیمت بالاتر ناشی از زمان و کاری است که هنرمند فرش‌باف روی آن صرف می‌کند و فرش دستباف، تنها یک کالا نیست و یک اثر هنری به شمار می‌رود.
نتیجه‌گیری
در این مقاله از بانی مگ به راهنمای خرید فرش دستباف پرداختیم و نکات مهم برای خرید فرش دستباف را بررسی کردیم. به‌جز نکات گفته‌شده، موارد دیگری نیز وجود دارند که می‌توانید به آن‌ها توجه کنید. یکی از این نکات عدم تقارن در طرح‌های فرش است؛ اگر این عدم تقارن بیشتر از ۲ تا ۳ سانتی‌متر باشد، از ارزش فرش کاسته می‌شود. همچنین اگر قصد خرید فرش دستباف کارکرده را دارید، حتماً آن را به‌دقت بررسی کنید تا اثری از رفو شدن در آن دیده نشود. بخش‌هایی از فرش که رفو شده است، سفت‌تر از سایر نقاط فرش هستند و می‌توانید با بررسی پشت فرش آن را تشخیص دهید. شما چه نکات دیگری را برای خرید فرش‌های دستباف توصیه می‌کنید؟
