هم‌زمان با افزایش فزاینده‌ی استفاده از گوشی‌های موبایل، نگرانی‌ها درباره‌ی خطرات امواج موبایل و تاثیر امواج موبایل بر سلامت انسان نیز گسترش یافته است. بسیاری از افراد استفاده‌ی طولانی‌مدت از گوشی‌های همراه و در معرض تابش امواج موبایل قرار گرفتن را خطرآفرین دانسته و آن را با ریسک ابتلا به سرطان مرتبط می‌دانند. عده‌ای دیگر نیز توهم توطئه‌ای را مطرح کرده و ادعا می‌کنند که شرکت‌های بزرگ و غول‌های تکنولوژی، اجازه‌ی انجام تحقیقات مستقل و انتشار نتایج آن‌ها را نمی‌دهند تا بازار پرسود خود را از دست ندهند! اما این گفته‌ها تا چه اندازه درست است؟

در این مقاله از بانی مگ قصد داریم تا با مرور مراجع مختلف و همچنین پژوهش‌های صورت گرفته، تاثیر امواج موبایل بر سلامت انسان را بررسی کنیم و بفهمیم این نگرانی‌ها تا چه اندازه درست هستند. تا انتها با ما همراه باشید.

تاثیر امواج موبایل بر سلامت انسان

گوشی‌های موبایل به جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی ما تبدیل شده‌اند و کمتر کسی را می‌توان یافت که از این گجت استفاده نکند. با توجه به این فراگیری، نگرانی‌ها درباره‌ی اثرات مخرب احتمالی گوشی‌های موبایل و امواج آن طبیعی است؛ اما برای این‌که بدانیم امواج موبایل مشکلی جدی به شمار می‌روند یا نه، باید با نحوه‌ی کارکرد آن‌ها، اثرات تابش آن بر بدن و سر و همچنین تاثیر امواج موبایل بر سلامت انسان و بر کیفیت خواب آشنا شویم. در ادامه این موارد را بررسی خواهیم کرد.

امواج موبایل چگونه کار می‌کنند؟

امواج موبایل نوعی موج الکترومغناطیسی هستند و در بخش امواج رادیویی از طیف امواج الکترومغناطیسی قرار می‌گیرند. اساس ارتباطات گوشی‌های موبایل، همین امواج رادیویی است. به‌طور ساده و خلاصه، زمانی که تماسی برقرار می‌کنید یا پیامی می‌فرستید و یا از اینترنت همراه استفاده می‌کنید، تلفن همراه سیگنال‌های الکتریکی را به امواج رادیویی تبدیل می‌کند و آن را به نزدیک‌ترین دکل مخابراتی ارسال می‌کند. امواج ارسال‌شده توسط ارتباطات سیمی یا به‌وسیله‌ی فیبرهای نوری، به مرکز سوییچینگ (مرکز کنترل مخابراتی) فرستاده می‌شوند. در مرکز سوییچینگ، مقصد اطلاعات ارسالی شما را مشخص می‌کند.

برای مثال اگر در حال برقراری تماس با شخصی دیگر هستید، این اطلاعات از مرکز سوییچینگ به نزدیک‌ترین دکل به شخص موردنظر ارسال‌شده و امواج رادیویی از طریق دکل، به گوشی آن شخص ارسال می‌شود و بدین ترتیب تماس تلفنی برقرار می‌شود. اگر هم از اینترنت همراه استفاده می‌کنید، امواج ارسال‌شده به دکل مخابرات، به سرورهای وب‌سایت یا اپلیکیشن مورداستفاده ارسال‌شده و ارتباط صورت می‌گیرد.

اثرات تابش امواج موبایل بر بدن

نسل‌های دوم، سوم و چهارم شبکه‌ی تلفن همراه دارای بازه‌ی فرکانسی ۰٫۷ تا ۲٫۷ گیگاهرتز هستند و حداکثر فرکانس فناوری‌های مختلف نسل پنجم یا همان ۵G نیز تا ۸۱ گیگاهرتز می‌رسد. با این میزان از فرکانس، همان‌گونه که گفته شد، امواج موبایل در دسته‌ی امواج رادیویی و البته در بخش امواج غیریونیزه‌کننده قرار می‌گیرند. چنین فرکانسی در مباحث فیزیکی، فرکانس پایینی در نظر گرفته می‌شود و البته انرژی کمی هم دارد.

امواج یونیزان یا یونیزه‌کننده، مانند اشعه‌ی X، اشعه‌ی گاما و یا اشعه‌های کیهانی، انرژی بسیار بالایی دارند و می‌توانند به DNA انسان آسیب بزنند و آسیب به DNA، می‌تواند ژن‌ها را دچار تغییر کند که همین امر ریسک ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد؛ اما انرژی امواج رادیویی به‌اندازه‌ای پایین است که توان آسیب رساندن به DNA انسان را ندارد.

برای این‌که بتوانید بهتر این موضوع را درک کنید، باید با مفهوم نرخ ویژه‌ی جذب یا SAR (Specific Absorption Rate) آشنا شوید. این مفهوم بیانگر میزان انرژی جذب‌شده به بدن و یا سر در اثر تابش امواج رادیویی است. SAR با واحد وات بر کیلوگرم سنجیده می‌شود و میزان مجاز آن برای گوشی‌های موبایل، توسط کمیسیون فدرال ارتباطات آمریکا (FCC) که بر ارتباطات کابلی، رادیویی و ماهواره‌ای نظارت دارد، ۱٫۶ در نظر گرفته شده است. تقریباً بیشتر گوشی‌های موبایل جدید SAR بسیار کمتری از این مقدار دارند و یکی از گواهی‌هایی که گوشی‌های موبایل پس از طراحی باید دریافت کنند، گواهی FCC است که مستلزم داشتن SAR مناسب است.

در کوتاه‌مدت، امواج رادیویی تنها باعث گرم شدن بسیار ناچیز بدن می‌شود و در بلندمدت نیز اثر خاصی گزارش نشده است و تاکنون در آزمایش‌های مختلف، مضر بودن امواج موبایل ثابت نشده است. در ادامه این موضوع را بیشتر توضیح خواهیم داد.

آیا استفاده از موبایل باعث سرطان می‌شود؟

اساساً دو دلیل عمده وجود دارد که مردم نگران سرطان‌زا بودن امواج موبایل هستند. نخست این‌که گوشی‌های موبایل از خود امواجی را ساطع می‌کنند و دلیل دوم فراگیر شدن استفاده از گوشی‌های موبایل توسط مردم است؛ اما همان‌گونه که گفته شد، این امواج در دسته‌ی امواج رادیویی قرار می‌گیرند که بی‌خطر به شمار می‌روند.

در آزمایش‌های انجام‌شده روی حیوانات که برای مدت طولانی در معرض امواج رادیویی قرار گرفته‌اند، تاکنون خطر ابتلا به سرطان مشاهده نشده است. در یک نمونه، تعدادی موش در معرض تابش تا ۶ وات بر کیلوگرم قرار گرفتند و نشانه‌ای از سرطان در آن‌ها به وجود نیامد. این مقدار برای یک انسان ۱۰۰ کیلوگرمی، برابر با ۶۰۰ وات است که معادل قرار گرفتن در کنار یک دستگاه مایکروویو است. حال‌آنکه امواج موبایل، ده‌ها برابر ضعیف‌تر از این مقدار هستند.

انرژی دریافتی از امواج رادیویی تنها باعث گرم شدن اعضای بدن می‌شود که البته مقدار آن نیز بسیار ناچیز است. برای نمونه اگر SAR یک گوشی ۰٫۲ وات بر کیلوگرم باشد، همان فرد ۱۰۰ کیلوگرمی باید بیش از ۲۰۰ ساعت به‌طور بی‌وقفه در معرض این تابش انرژی قرار گیرد تا دمای بدنش تنها به میزان یک درجه‌ی سانتی‌گراد افزایش یابد؛ بنابراین تاکنون شواهدی مبنی بر تاثیر امواج موبایل بر سلامت انسان و یا سرطان‌زا بودن آن‌ها به دست نیامده است.

اثرات امواج موبایل بر مغز و سیستم عصبی

تاکنون محققان نتوانسته‌اند رابطه‌ای میان تغییر یا افزایش سرطان‌های مرتبط با سر یا سایر قسمت‌های سیستم عصبی، هم‌زمان با افزایش فزاینده‌ی استفاده از گوشی‌های موبایل، کشف کنند و میزان ابتلا به این سرطان‌ها در تناسب با افزایش جمعیت، تقریباً مقدار ثابتی بوده است. درنتیجه‌ی بررسی‌ها و تحقیق‌های مختلف، نتایج زیر به‌دست‌آمده است:

• نرخ ثابت بروز گلیوما (تومورهای مغزی و نخاعی) در آمریکا، کشورهای اسکاندیناوی و استرالیا در چند دهه‌ی اخیر
• نرخ ثابت بروز تومورهای مغزی در کودکان در آمریکا بین سال‌های ۱۹۹۳ تا ۲۰۱۳
• نرخ ثابت بروز نورومای آکوستیک (تومور عصب شنوایی) و مننژیوما (تومورهای اولیه‌ی سیستم عصبی مرکزی) در میان بزرگسالان آمریکایی از سال ۲۰۰۹ که هر دو تومورهای غیر بدخیم به شمار می‌روند.

البته باید این نکته را گفت که بیشتر بررسی‌ها، تغییرات نرخ بروز سرطان را در گذر زمان موردبررسی قرار داده‌اند و تفاوت ریسک ابتلا به سرطان در میان افرادی که از گوشی‌های موبایل استفاده می‌کنند و کسانی که گوشی موبایل ندارند، چندان در نظر گرفته نشده است که این باعث می‌شود نتوان به نتایج دقیق‌تری دست‌یافت.

تأثیرات امواج موبایل بر خواب

جنبه‌ی دیگری از تاثیر امواج موبایل بر سلامت انسان که بسیاری از افراد درباره‌ی آن نگران هستند، چگونگی اثرگذاری این امواج بر کیفیت خواب است. تحقیقات بسیاری در این زمینه صورت گرفته که در برخی از آن‌ها به پایین آمدن کیفیت خواب هنگامی‌که گوشی در کنار سر قرارگرفته، اشاره شده است. برخی از تحقیقات نیز اشاره داشته‌اند که قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض امواج موبایل، می‌تواند بر مرحله‌ی خواب عمیق (REM) که رؤیا دیدن در آن اتفاق می‌افتد، تأثیر منفی بگذارد و حتی باعث دیدن کابوس شود.

البته که هیچ‌یک از موارد بالا به‌طور قطعی ثابت نشده‌اند و نیازمند تحقیقات بیشتری هستند؛ اما برای در امان ماندن از خطرات احتمالی، بهتر است که هنگام خواب، گوشی موبایل را حداقل در فاصله‌ی یک متری از سر قرار داد. این فاصله در مناطق روستایی باید بیشتر باشد؛ چراکه فاصله از دکل‌های مخابراتی بیشتر است و گوشی‌ها انرژی بیشتری را برای ارسال و دریافت امواج مصرف می‌کنند.

آیا کودکان نسبت به امواج موبایل آسیب‌پذیرترند؟

تحقیقات جداگانه‌ای برای بررسی اثر امواج موبایل روی کودکان شکل گرفته است؛ چراکه سیستم‌های عصبی آن‌ها هنوز به‌صورت کامل شکل نگرفته و درحال‌توسعه است و از همین روی در برابر عوامل سرطان‌زا آسیب‌پذیرتر هستند. همچنین کودکان سر و جثه‌ی کوچک‌تری نسبت به بزرگسالان دارند و نرخ جذب امواج توسط آن‌ها بیشتر است. افزون بر این، کودکان نسبت به بزرگسالان سال‌های بیشتری در معرض تابش امواج موبایل قرار می‌گیرند. بااین‌حال تحقیقات تاکنون به این نتیجه نرسیدند که استفاده از گوشی‌های موبایل می‌تواند ریسک ابتلا به سرطان را در کودکان افزایش دهد.

دریکی از تحقیقات بزرگ با نام CEFALO که در اروپا انجام شد، ۳۵۲ کودک ۷ تا ۱۹ ساله که دچار تومورهای مغزی بودند، بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۸ موردبررسی قرار گرفتند. این کودکان با ۶۴۶ نفر دیگر که به‌صورت تصادفی انتخاب‌شده بودند، ازنظر جنسیت، سن و مکان جغرافیایی مطابقت داده شدند؛ اما محققان نتوانستند رابطه‌ای میان استفاده از گوشی‌های همراه با خطر ابتلا به سرطان به دست آورند.

تفاوت امواج موبایل با امواج وای فای و بلوتوث

امواج موبایل حداقل در نسل‌های جدیدتر، فرکانس بالاتری نسبت به امواج وای فای و بلوتوث دارند؛ همچنین قدرت امواج موبایل بسیار بیشتر است و برای فواصل طولانی طراحی شده است. درحالی‌که امواج بلوتوث و وای فای فرکانس پایین‌تری دارند و برد آن‌ها نسبت به امواج موبایل بسیار کمتر است. امواج بلوتوث از باند فرکانسی ۲.۴ گیگاهرتز استفاده می‌کنند که یک باند بدون نیاز به مجوز است و به آن ISM می‌گویند. امواج وای فای نیز از باندهای فرکانسی ۲٫۴ گیگاهرتز و ۵ گیگاهرتز استفاده می‌کنند. همچنین در آخرین نسل از تکنولوژی وای فای یعنی وای فای ۶E، امکان استفاده از باند ۶ گیگاهرتز هم وجود دارد.

امواج بلوتوث در نسخه‌های مختلف می‌توانند تا ۱۰۰ متر برد داشته باشند. برد امواج وای فای نیز تقریباً در همین حدود است. معمولاً از امواج بلوتوث و وای فای برای اتصال دستگاه‌های بی‌سیم به هم و یا ارتباطات بی‌سیم در شبکه‌های محلی استفاده می‌شود. با بررسی تاثیر امواج موبایل بر سلامت انسان دریافتیم که تاکنون خطری جدی که اثبات‌شده باشد، انسان‌ها را تهدید نمی‌کند؛ حال با توجه به اینکه امواج وای فای و بلوتوث ضعیف‌تر از امواج موبایل هستند، نمی‌توانند تأثیری بر سلامت انسان داشته باشند. حداقل تا این لحظه، چنین چیزی به اثبات نرسیده است.

نتیجه‌گیری

در این مقاله از بانی مگ به بررسی تاثیر امواج موبایل بر سلامت انسان پرداختیم و مقالات و پژوهش‌های علمی مختلف را در این زمینه بررسی کردیم. این پژوهش‌های علمی تاکنون نتوانسته‌اند رابطه‌ی قطعی میان استفاده از گوشی‌های همراه و افزایش ریسک ابتلا به سرطان و یا سایر بیماری‌ها به دست آورند. نظر شما دراین‌باره چیست؟