جملۀ معروفی هست که می‌گوید «ملتی که کتاب نمی‌خواند، باید تمام تاریخ را تجربه کند» و همین یک جمله به تنهایی کافی است که در جار و جنجال زندگی پرشتاب امروزی کمی بایستیم و نیم‌نگاهی به قفسۀ کتاب‌هایمان بیاندازیم. جایی که برای هر ایرانی (اگر کتابخانه‌ای داشته باشد) معمولا پر از کتاب‌های درسی، زبان، آموزشی یا نهایتا رمان‌های خارجی است؛ که البته همۀ این‌ها خیلی هم خوبند اما تکلیف کتاب های داستانی ایرانی چه می‌شود؟ چه چیز به ما می‌آموزد تا با ریشه‌هایمان پیوند برقرار کنیم و چه چیز فاصلۀ عمیق میان نسل‌ها را پر خواهد کرد؟
در این مطلب نگاهی به بهترین کتاب های داستانی دهه ۵۰ و ۶۰ هجری شمسی داریم و از نویسندگان معاصر ایرانی برتر می‌گوییم که توانسته‌اند روح هر ایرانی را جلا دهند و نقشی ماندگار بر صفحۀ ادبیات معاصر کشورمان بزنند؛ پس حتما تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
برخلاف آنچه بسیاری از جوانان و نوجوانان امروزی (که از پیشینۀ ادبی معاصر کشورمان بی‌خبرند) فکر می‌کنند، ادبیات معاصر ایران سرشار از آثار غنی و تاثیرگزار بوده و هست. نشان این ادعا هم کتاب‌هایی‌ست که درست در بحبوحۀ انقلاب و جنگ تحمیلی به چاپ‌های چندم رسیده است؛ کتاب‌هایی که اتفاقا در این چهل سال نه‌تنها جزو بهترین کتاب های داستانی ایرانی به شمار می‌آیند، بلکه باعث افتخار و مباهات ما نیز هستند.
«چهل طوطی»، مجموعه‌ای که سیمین دانشور و جلال آل احمد را همکار کرد
مجموعه داستان‌های کوتاه «چهل طوطی» با اینکه یک اثر ترجمه‌شده است، از این نظر که توسط تنها اثر مشترک سیمین دانشور و جلال آل احمد به حساب می‌آید، اهمیت دارد. این کتاب که برای اولین‌بار در سال ۱۳۵۱ توسط انتشارات موج به چاپ رسید و داستان‌هایی از سرزمین هندوستان را در خود دارد، سبک و سیاقی چون داستان‌های هزار و یک شب را تداعی می‌کند. این اثر که از زبان اصلی سانسکریت به فارسی ترجمه شده است، نخستین‌بار در سال ۱۳۵۱ به چاپ رسید و حاوی داستان‌های کوتاه پندآموزی است که با محوریت یک طوطی نوشته و با طرح‌هایی از اردشیر محصص همراه شده‌اند.
رمان آتش بدون دود، عشقی که همه‌چیز را در خود می‌بلعد!
نادر ابراهیمی، داستان‌نویس معروف ایرانی در این رمان که سال ۵۲ منتشر شده، از قدرت عشق می‌گوید. این کتاب هفت جلدی که به قالب سریال نیز درآمده است و جوایز زیادی را از آن خود کرده، به سه بخش تقسیم می‌شود و داستان زندگی نسل‌های مختلف یک خانواده را به تصویر می‌کشد. شاید ایدۀ اصلی این داستان (مثل هر رمان عاشقانه ایرانی) کمی کلیشه‌ای به نظر برسد اما نادر ابراهیمی به زیبایی و ظرافت هرچه تمام‌تر، چنان ماجرای دو عاشق از دو قبیلۀ دشمن را روایت کرده که نمی‌توان آن را به هیچ داستانی با همین ایده، شبیه دانست. تردیدی نیست که این، قدرت بی‌بدیل نویسنده را به رخ منتقدان می‌کشد!
کتاب داستان دهه ۵۰ و ۶۰ همسایه ها، عقده‌ای که سربسته ماند
رمان همسایه ها اثر احمد محمود، نویسندۀ معروف معاصر ایرانی است که در سال ۱۳۵۳ توسط انتشارات امیرکبیر منتشر شد. داستان حول محور اتفاقات تاریخ‌سازی می‌چرخد که پیش از کودتای ۲۸ مرداد و ملی شدن صنعت نفت ایران رخ می‌دهد. این رمان که نگارش آن ده سال به طول انجامیده، در ابتدا «عقده» نام داشت اما بعدها نامش تغییر کرد تا اولین رمان این نویسندۀ شهیر اهوازی «همسایه‌ها» نام بگیرد.
این کتاب داستان دهه ۵۰ و ۶۰ ایرانی، داستان شخصیتی به نام خالد را روایت می‌کند، سبکی رئالیستی- ناتورئالیستی دارد و می‌کوشد مفاهیم پیچیدۀ انسانی را به ساده‌ترین شکل ممکن برای خواننده تشریح کند. گفتنی است منتقدان، آثار احمد اعطا (که نام هنری احمد محمود را برگزیده) را به دلیل تلاش برای بازگویی آنچه در جامعه رخ می‌دهد، در سبک واقع‌گرایی اجتماعی هم دسته‌بندی می‌کنند.
جای خالی سلوچ، روایت دولت‌آبادی از پدری که نیست!
جای خالی سلوچ در بحبوحۀ انقلاب از نویسندۀ توانمند، محمود دولت‌آبادی منتشر شد و داستان خانواده‌ای را بازگو می‌کرد که باید باوجود جای خالی پدرشان به زندگی ادامه می‌دادند. دولت‌آبادی در این رمان دو رویی و اولویت منافع فردی را به دیگران به چالش می‌کشد اما در عین حال تمرکز نویسنده از زندگی مِرگان همسر سلوچ منحرف نمی‌شود. فضای داستان گرچه تیره و غم‌انگیز است اما نثر قوی دولت‌آبادی چنان کششی دارد که خواننده را به دام نامرئی کلمات خود می‌اندازد. گفتنی است که انتشار این کتاب را نشر چشمه بر عهده داشته و دارد.
زمین سوخته، کتابی که جنگ را به تصویر می‌کشد
کتاب داستان زمین سوخته اثر دیگری از احمد محمود به شمار می‌آید که اولین‌بار در سال ۶۱ منتشر شد و باز هم با سبکی رئال که ویژگی نوشته‌های این نویسنده است، به داستان‌سرایی پرداخته. همان‌طور که گفتیم محمود نویسنده‌ای اهوازی است و از همین رو مصائب جنگ و تاثیر آن را با تمام وجود لمس کرده؛ پس بدون شک یکی از مناسب‌ترین نویسنده‌هایی به حساب می‌آید که می‌تواند درمورد این رویداد تلخ و طولانی بنویسد. زمین سوخته دربارۀ بازه سه ماهۀ ابتدایی جنگ تحمیلی است و حول لشکرکشی عراق به جنوب ایران و داستان پیرامون مقاومت مردمی مقابل بعثی‌ها می‌گردد. نویسندۀ کتاب مدار صفر درجه، در «زمین سوخته» با قلمی شیوا و سبک رئالیستی خاص خودش به توضیح جفایی می‌پردازد که بر مردم ایران رفته. او درباره کتاب زمین سوخته می‌گوید:
«درد من بی‌حسی و بی‌تفاوتی نسبت به مناطق دور از جنگ بود. دلم می‌خواست لااقل مناطق دیگر مملکت بفهمند که چه اتفاقی افتاده است. همین فکر وادارم کرد که بنشینم زمین سوخته را بنویسم.»
کلیدر، کتابی که از شاهکارهای ادبیات فارسی معاصر شد!
دومین رمان طولانی جهان، شرح حماسی خانواده‌ای کرمانجی است که مورد بی‌مهری مردم روستاهای همسایه قرار می‌گیرند. انتشار این کتاب ۶ سال طول کشید تا در نهایت سال ۱۳۶۳ آخرین جلد این داستان گیرا و جذاب منتشر شد. خود نویسنده دربارۀ رمان کلیدر می‌گوید: کلیدر کتابی دربارۀ عشق است.
دولت‌آبادی در این رمان شما را با خراسان آشنا می‌کند؛ از کوه‌ها و دره‌هایش گرفته تا کوچ‌نشینان و شهرهایش… این کتاب در ده جلد منتشر شده و بعد از کتاب «در جست و جوی زمان از دست رفته» اثر مارسل پروست، طولانی‌ترین رمان جهان به حساب می‌آید. ضمن این که بسیار از منتقدان، کلیدر را نقطۀ اوج فعالیت ادبی محمود دولت‌آبادی می‌دانند.
رازهای سرزمین من، رمانی که تاریخ را روایت می‌کند
رازهای سرزمین من با نثر جذاب، متفاوت و پیچیده‌اش نمی‌تواند کار نویسنده‌ای بزرگ‌تر از رضا براهنی باشد. این اثر که در سال ۱۳۶۶ منتشر شد، ضمن روایت داستان، به وقایع مختلفی می‌پردازد که بر مردم ایران گذشته است. این کتاب با سبکی واقع‌گرایانه نوشته شده که گاه‌به‌گاه، به سمت‌وسوی رئالیسم جادویی سوق پیدا می‌کند. رمان به زندگی فردی به نام حسین می‌پردازد که شاهد یک ترور است؛ آن هم ترور یک افسر آمریکایی!
رضا براهنی به‌عنوان یک نویسندۀ توانمند، شاعر، منتقد و مترجم از جایگاه بالا و قابل‌توجهی در میان نویسندگان ایرانی برخوردار است.
کنیزو از منیرو روانی پور، نگاهی دوباره به سنت‌ها می‌اندازد
تردیدی نیست که فهرست نویسندگان زن ایرانی معاصر بدون نام منیرو روانی‌پور چیزی کم دارد. کتاب کنیزو که اولین‌بار توسط انتشارات نیلوفر در سال ۱۳۶۷ به چاپ رسید، مجموعه‌ای است از نه داستان کوتاه که در آن‌ها منیرو به دغدغه‌هایش در زمینه حقوق زنان پرداخته. فضای فولکور داستان‌های روانی‌پور شما را به عمق سنت‌های مردم خطۀ جنوبی کشورمان می‌برد و با فرهنگ و آداب و رسوم این منطقه آشنا می‌کند. با وجود اینکه نقد به شرایط موجود در آن زمان در سرتاسر کتاب دیده می‌شود اما این چیزی از جذابیت‌های ادبی و کشش‌های داستان‌های آن کم نمی‌کند که مطمئنا این، توانمندی نویسنده را در حفظ ارتباط داستان‌های این کتاب با یکدیگر می‌رساند. گفتنی است، منیرو روانی‌پور برای داستان «رعنا» در سال ۱۳۸۲، جایزۀ گلشیری را نیز از آن خود کرده.
سال بلوا، کتابی که زندگی را از چشم یک زن می‌بیند
عباس معروفی یکی دیگر از نویسنده‌های به‌نام ایرانی است که از سال‌های ۶۸ تا ۷۱ روی کتاب «سال بلوا» کار می‌کرد. زاویه‌دید در این رمان (برخلاف عرف داستان‌نویسی در ایران) به‌صورت اول‌شخص انتخاب شده تا شما همه‌چیز را از دید نوش‌آفرین، قهرمان داستان ببینید. رفت‌وآمدهای معروفی بین داستان اصلی و یک داستان فرعی دیگر، بر جذابیت‌های این کتاب افزوده و از خستگی احتمالی ذهن جلوگیری می‌کند. عباس معروفی که از شاگردان هوشنگ گلشیری محسوب می‌شود، در این کتاب به مشکلاتی می‌پردازد که یک زن ایرانی با آن‌ها دست به گریبان است. این کتاب که توسط انتشارات ققنوس به چاپ رسیده، بارها تاکنون بارها مورد چاپ دوباره قرار گرفته است تا داستانی از یک عشق ممنوعه را با چیره‌دستی تمام به تصویر بکشد.
روزگار سپری‌شده مردم سالخورده، همۀ آنچه نویسنده تجربه کرده است
روزگار سپری‌شده مردم سالخورده که در سه جلد در سال ۱۳۶۹ چاپ شد، جزو کتاب‌های مهم محمود دولت‌آبادی به‌حساب می‌آید که چند بار هم به چاپ دوباره رسیده. این کتاب که دوازده سال بعد از رمان کلیدر منتشر شد، باز هم از زندگی روستاییان برای خط سیر داستان خود وام گرفته است. هر یک از سه جلد کتاب روزگار سپری‌شده مردم سالخورده، نام خاص خود را دارند: «اقليم باد»، «برزخ خس» و «پايان جغد» که داستان در دو کتاب اول در روستایی به نام «کلخچان» روی می‌دهد اما در قسمت سوم یعنی پایان جغد، نویسنده لوکیشن را تغییر می‌دهد تا داستان در شهر ادامه پیدا کند. جالب این‌جاست که دولت‌آبادی ابایی ندارد بگوید این کتاب برپایه داستان زندگی خودش نوشته شده.
در این مطلب، شما را با بهترین کتاب های داستانی ایرانی آشنا کردیم که در دهه ۵۰ و ۶۰ هجری شمسی نوشته شده‌اند. ذکر این نکته ضروری است که کتاب‌های خوب زیادی در این دو دهه نوشته شده است که همگی را می‌توان در این فهرست گنجانید. شما چه کتابی را می‌شناسید که می‌توان به این لیست اضافه کرد؟ برای ما بنویسید و این متن را برای اعتلای سطح ادبیات جامعه، با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
