جنگ میان کشورمان و کشور عراق که میان سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ درگرفت، در تاریخ معاصر ما به‌عنوان فاجعه‌ای ناگوار ثبت ‌شده است. اهمیت این واقعه تاریخی، کارگردانان بسیاری را به ساخت آثار مهمی پیرامون جنگ ایران و عراق و دوران پس از آن ترغیب کرد که این مسئله سبب پیدایش ژانر سینمای دفاع مقدس و تولید فیلم‌های مهم و بسیاری شد. در این مقاله تلاش کردیم تا به معرفی ۲۰ فیلم برتری که با موضوع جنگ ایران و عراق ساخته شده است، بپردازیم.

برترین فیلم‌ها:

فیلم باشو، غریبه‌ای کوچک

کارگردان: بهرام بیضایی

بازیگران: سوسن تسلیمی، عدنان عفراویان، پرویز پورحسینی، فرّخ‌لقا هوشمند

محصول: ۱۳۶۴ شمسی

یکی از مهمترین فیلم‌هایی که با محوریت جنگ ایران و عراق پرداخته، باشو غریبه کوچک است. بهرام بیضایی در این شاهکار سینمایی به پناهندگان و مهاجران جنوبی به شمال کشور پرداخته و مشکلات در برقراری ارتباط میان افراد بومی و این مهاجران را در این فیلم هدف قرار داده است. این فیلم روایت باشو، پسری اهل جنوب ایران است که پس از بمباران جنوب ایران، پس از ویرانی خانه و از دست دادن خانواده خود، در یک کامیون مخفی می‌شود و سر از شمال ایران درمی‌آورد.

فیلم عقاب‌ها

کارگردان: ساموئل خاچیکیان

بازیگران: سعید راد، جمشید هاشم‌پور، زری برومند، شهاب عسگری، رضا رویگری

محصول: ۱۳۶۳ شمسی

عقاب‌ها از سال ۱۳۶۳ که اکرانش آغاز شد تا مدت پنج سال رکورد بیشترین فروش را در سینماهای ایران در اختیار خود گرفت. این فیلم همچنان پس از گذشت سال‌ها مخاطبان زیادی را همراه خود می‌بیند و می‌توان آن را در فهرست محبوب‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران دانست. عقاب‌ها روایت یک هواپیمای ارتش ایران است که پس از انجام مأموریتی در خاک عراق، موردحمله عراقی‌ها قرار می‌گیرد و در کردستان عراق سقوط می‌کند.

آژانس شیشه‌ای

کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا

بازیگران: پرویز پرستویی، حبیب رضایی، رضا کیانیان، اصغر نقی ‌زاده، قاسم زارع

محصول: ۱۳۷۶ شمسی

آژانس شیشه‌ای با دریافت ۹ سیمرغ بلورین در شانزدهمین جشنواره سینمایی فیلم فجر رکورد بیشترین دریافت جایزه را در تمام ادوار برگزاری این جشنواره سینمایی برای خود به ثبت رسانده است. اثر شاخص ابراهیم حاتمی‌کیا یکی از مهمترین فیلم‌هایی است که به اثرات جنگ پرداخته و مخاطبان بسیاری را با خود همراه کرده است. از نگاه اکثر منتقدان سینمایی، فیلم آژانس شیشه‌ای، بسیار حرفه‌ایِ خوش‌ساخت و صریح است که توانسته با ضرب‌آهنگ تندِ خود، لحظات هیجان‌انگیزی را رقم بزند.

آژانس شیشه‌ای روایت یک رزمندهٔ سابق جنگ ایران و عراق به نام عباس حیدری (با بازی حبیب رضایی) است که براثر جراحت جنگی، خود در آستانهٔ مرگ می‌بیند. حاج کاظم (با بازی پرویز پرستویی) هم‌رزم سابقش، تصمیم می‌گیرد که عباس را برای معالجهٔ فوری به لندن ببرد؛ اما زمانی که نمی‌توانند هزینه بلیت را تأمین کنند، حاج کاظم برای نجات او دست به گروگان‌گیری در آژانس هواپیمایی می‌زند.

ایستاده در غبار

کارگردان: محمدحسین مهدویان

بازیگران: هادی حجازی فر، امیرحسین هاشمی، ابراهیم امینی، عماد محمدی

محصول: ۱۳۹۴ شمسی

ایستاده در غبار که در سی و چهارمین دورۀ جشنواره فیلم فجر توانست ۳ سیمرغ بلورین ازجمله سیمرغ بهترین فیلم را کسب کند، یکی از متفاوت‌ترین فیلم‌هایی است که با موضوع جنگ ایران و عراق پرداخته است. این فیلم که روایتی مستند دارد، به زندگی شهید احمد متوسلیان فرمانده لشکری که باید در دروازه‌های خرمشهر با دشمن بجنگند، پرداخته است.

۲۳ نفر

کارگردان: مهدی جعفری

بازیگران: مجید پتکی، سعید آلبوعبادی، رضا نوری، عبدالحلیم تقلبی، مالک محمدآبادی

محصول: ۱۳۹۷ شمسی

فیلم سینمایی ۲۳ نفر با هنرمندی ۲۳ نوجوان از سراسر ایران و با حضور مجید پتکی تبدیل به یکی از مهمترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران با موضوع جنگ ایران و عراق شد که توانست جایزه بهترین فیلم از نگاه ملی را در سی و هفتمین جشنواره سینمایی فیلم فجر به دست آورد. این فیلم اقتباسی از خاطرات ۲۳ نفر از رزمندگان نوجوان ایرانی است که در جریان جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۱ به اسارت نیروهای عراقی درآمدند.

لیلی با من است

کارگردان: کمال تبریزی

بازیگران: پرویز پرستویی، محمود عزیزی، شهره لرستانی، رحمان باقریان، مهدی فقیه

محصول: ۱۳۷۴ شمسی

برنده جایزه بهترین فیلمنامه از چهاردهمین دوره جشنواره فیلم فجر یکی از فیلم‌هایی است که در ژانر کمدیِ جنگی ساخته شده و مخاطبان بسیاری را با خود همراه نموده است. این فیلم روایت صادق مشکینی (با بازی پرویز پرستویی)، فیلمبردار تلویزیونی است که شدیداً از جنگ می‌ترسد؛ او برای آنکه بتواند از صندوق تلویزیون وام بگیرد تا خانهٔ نیمه‌ساخته‌اش را تکمیل کند، مجبور می‌شود تا برای فیلمبرداریِ فیلمی مستند از اسرای عراقی، به منطقهٔ جنگی برود.

پرواز در شب

کارگردان: رسول ملاقلی‌پور

بازیگران: فرج‌الله سلحشور، علی یعقوب زاده، تاجبخش فناییان، جعفر دهقان

محصول: ۱۳۶۵ شمسی

فیلم پرواز در شب در پنجمین جشنواره سینمایی فجر توانست لوح زرین بهترین فیلم برگزیده را دریافت نماید. این فیلم داستانِ یک گردان از نیروهای ارتش ایران است که در محاصره قرار می‌گیرند و ارتباط آن‌ها با قرارگاه مرکزی قطع می‌شود. در میان این گردان چهار نفر از رزمندگان انتخاب می‌شوند تا برای درخواست کمک، خود را به قرارگاه برسانند. این فیلم که مقاومت جوانان ایرانی در برابر محاصره عراقی‌ها را به تصویر کشیده است، یکی از بهترین فیلم‌های دفاع مقدس و جنگ تحمیلی محسوب می‌شود.

روبان قرمز

کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا

بازیگران: پرویز پرستویی، رضا کیانیان، آزیتا حاجیان

محصول: ۱۳۷۷ شمسی

روبان قرمز یکی دیگر از ساخته‌های ابراهیم حاتمی‌کیا در ژانر دفاع مقدس است که در هفدهمین جشنواره فجر، موفق به دریافت ۳ سیمرغ بلورین شده است. این فیلم روایت دختر تنها و جنگ‌زده اهل جنوب است که خانواده‌اش را در جنگ از دست داده و حالا پس از مدتی به خانه پدری‌اش بازگشته است تا آنجا زندگی کند؛ اما وقتی به ملک پدری‌اش بازمی‌گردد آنجا را ویرانه‌ای که با روبان‌های قرمز تقسیم‌بندی شده، می‌بیند.

تنگه‌ی ابوقُرَیب

کارگردان: بهرام توکلی

بازیگران: جواد عزتی، امیر جدیدی، حمیدرضا آذرنگ، مهدی پاکدل، علی سلیمانی، مهدی قربانی

محصول: ۱۳۹۶ شمسی

تنگۀ ابوقریب ساختۀ بهرام توکلی، با دریافت ۶ سیمرغ بلورین از سی و ششمین جشنواره سینمایی فیلم فجر توانست در میان فیلم‌های رکورددار دریافت بیشترین سیمرغ، نام خود را ثبت نماید. این فیلم روایتی از مقاومت سربازان ایرانی و دفاع گردان عمار یاسر در برابر لشکرکشی رژیم بعث عراق در موقعیت تنگهٔ استراتژیک ابوقریب دهلران در روزهای پایانی جنگ تحمیلی است.

روز سوم

کارگردان: محمدحسین لطیفی

بازیگران: پوریا پورسرخ، باران کوثری، حامد بهداد، برزو ارجمند، مهدی صبایی، شهرام قائدی

محصول: ۱۳۸۵ شمسی

روز سوم یکی دیگر از فیلم‌های پرفروش دربارۀ موضوع دفاع مقدس است که جایزه بهترین فیلم، بهترین کارگردانی و جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن (باران کوثری) را در بیست و پنجمین دورۀ جشنواره فیلم فجر به دست آورد. روز سوم سرگذشت سمیره (با بازی باران کوثری) و رضا (با بازی پوریا پورسرخ)، خواهر و برادری که به همراه سایر همشهریانشان آخرین روزهای مقاومت در بخش غربی خرمشهر را سپری می‌کنند، روایت می‌کند.

شیار ۱۴۳

کارگردان: نرگس آبیار

بازیگران: مریلا زارعی، مهران احمدی، گلاره عباسی، جواد عزتی

محصول: ۱۳۹۲ شمسی

شیار ۱۴۳ در سی‌ودومین جشنواره سینمایی فیلم فجر توانست جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را از آن خود نماید. همچنین مریلا زارعی برای بازی در این فیلم سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن را کسب نمود. این فیلم روایت مادری است که پسرش در جنگ مفقود شده و او منتظر دریافت خبری از پسرش، روزگار را می‌گذراند.

افق

کارگردان: رسول ملاقلی‌پور

بازیگران: جهانبخش سلطانی، سید جواد هاشمی، مهرزاد نوشیروانی، علی داروییان، حمید صالحین

محصول: ۱۳۶۷ شمسی

افق یکی دیگر از بهترین فیلم های جنگی ایران است که با موضوع جنگ ایران و عراق ساخته شده. داستان این فیلم به حمله‌ی نیروهای ایرانی به اسکله راداری الامیه عراق می‌پردازد. این فیلم روایت نصرت (با بازی جهانبخش سلطانی) و احمد (با بازی سید جواد هاشمی) است که قبل از شروع عملیات مأمور می‌شوند اطلاعاتی دربارۀ اسکله موردنظر به دست بیاورند.

هیوا

کارگردان: رسول ملاقلی‌پور

بازیگران: گلچهره سجادیه، جمشید هاشم‌پور، آتیلا پسیانی، عبدالرضا زهره کرمانی، آناهیتا نعمتی

محصول: ۱۳۷۷ شمسی

هیوا در هفدهمین جشنواره سینمایی فیلم فجر با دریافت شش سیمرغ در رشته‌های مختلف ازجمله بهترین فیلم و بهترین کارگردانی توانست در میان فیلم‌های رکورددار دریافت سیمرغ بلورین قرار بگیرد. این فیلم روایت خانمی به نام هیوا اکبری (با بازی گلچهره سجادیه) است که پس از گذشت پانزده سال از مفقود شدن همسرش در جنگ، تصمیم می‌گیرد تا از مناطق جنگی و خانه‌ای که در آن با همسرش زندگی می‌کرده، بازدید کند.

بوی پیراهن یوسف

کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا

بازیگران: علی نصیریان، نیکی کریمی، جعفر دهقان، شیرین بینا، حسن پورشیرازی

محصول: ۱۳۷۴ شمسی

بوی پیراهن یوسف یکی دیگر از فیلم‌های پرمخاطب با موضوع جنگ ایران و عراق است که توسط ابراهیم حاتمی کیا ساخته شده است. این فیلم روایت افرادی است که عزیزانشان در جنگ مفقود شده‌اند و منتظر آمدنشان هستند و آن‌ها هرروز با اخباری ضدونقیض سروپنجه نرم می‌کنند.

بازی بزرگان

کارگردان: کامبوزیا پرتوی

بازیگران: رزگار محمدامین، رژان عمری، شادی قاضی پور، پوری فاطمه، یونس آتشک

محصول: ۱۳۶۹ شمسی

فیلم بازی بزرگان یکی دیگر از فیلم‌های پرمخاطب جنگ تحمیلی و دفاع مقدس است که کامبوزیا پرتوی، کارگردان فقید سینمای ایران آن را ساخته است. قصۀ این فیلم پیرامون تهاجم ارتش عراق و اشغال يكي از شهرهاي كوچك مناطق مرزي غرب كشور می‌گذرد که عده زيادي از اهالي شهر كشته می‌شوند وزنده‌ها با شتاب و در زير بمباران، شهر را ترك می‌کنند. این فیلم روایت دو کودک بازمانده در آن دوران است که با پیدا کردن یک نوزاد اتفاقاتی تأمل‌برانگیز را پشت سر می‌گذارند.

اتوبوس شب

کارگردان: کیومرث پور احمد

بازیگران: خسرو شکیبایی، الناز شاکر دوست، محمدرضا فروتن، امیرمحمد زند، کوروش سلیمانی، مهرداد صدیقیان

محصول: ۱۳۸۵ شمسی

اتوبوس شب توانست جایزه ویژه هیئت‌داوران جشنواره فیلم آسیا پاسیفیک در سال ۲۰۰۷ را از آن خود کند. کیومرث پور احمد این فیلم را بر اساس داستان‌های شهر جنگی اثر حبیب احمدزاده ساخته است. فیلم اتوبوس شب داستان رزمنده‌ای نوجوان به نام عیسی (با بازی مهرداد صدیقیان) است که مأمور می‌شود با همراهی هم‌رزمش عماد (با بازی امیر زند)، گروهی از اسیران عراقی را با اتوبوس کهنه‌ای به پشت خط مقدم جبهه منتقل کند.

کانی مانگا

کارگردان: سیف‌الله داد

بازیگران: فرامرز قریبیان، علی ثابت فر، عبدالرضا اکبری، کاظم افرندنیا، رضا رویگری، منصور والامقام

محصول: ۱۳۶۶ شمسی

کانی مانگا رکورد طولانی‌ترین تاریخ اکران در ایران را به مدت ۱۵ سال دارد و یکی از پرمخاطب‌ترین فیلم‌های مرتبط با جنگ ایران و عراق است که توانسته سیمرغ بلورین بهترین تدوین و بهترین جلوه‌های ویژه را به دست آورد. این فیلم روایت یک گروه تکاور ارتش است که برای دستگیری یک خلبان عراقی که هواپیمایش در شرق مریوان سقوط کرده مأمور می‌شوند اما در این راه مشکلاتی بر سر راه آن‌ها به وجود می‌آید.

دوئل

کارگردان: احمدرضا درویش

بازیگران: سعید راد، پژمان بازغی، پریوش نظریه، کامبیز دیرباز، انوشیروان ارجمند، پرویز پرستویی، هدیه تهرانی

محصول: ۱۳۸۲ شمسی

دوئل یکی دیگر از برترین فیلم‌های ساخته شده پیرامون جنگ ایران و عراق است که با دریافت ۸ سیمرغ بلورین در رتبه دوم رکوردداران دریافت سیمرغ قرار دارد.  فیلم دوئل به‌عنوان یکی از گران‌ترین فیلم‌های ساخته‌ شده مستقل در ایران شناخته می‌شود. دوئل روایت تلاش عده‌ای در بحبوحۀ جنگ است که از خروج یک گاوصندوق از کشور جلوگیری می‌کنند.

سجاده آتش

کارگردان: احمد مرادپور

بازیگران: رضا ایران‌منش، علی بوریان، حبیب‌الله حداد، عطاءالله سلمانیان، سید جواد هاشمی، اسرافیل علمداری

محصول: ۱۳۷۲ شمسی

سجاده آتش یکی دیگر از فیلم‌های دفاع مقدس به کارگردانی احمد مرادپور است که خود سابقه حضور در جنگ را داشته است. این فیلم به عملیات کربلای پنج می‌پردازد که در این عملیات رزمندگان دو گردان مالک و حبیب با ماشین نظامی دشمن درگیر می‌شوند و شرایط نابرابری را پشت سر می‌گذارند.

از کرخه تا راین

کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا

بازیگران: هما روستا، علی دهکردی، هانس نویمن، صادق صفایی، اصغر نقی‌زاده، پرویز شیخ طادی

محصول: ۱۳۷۱ شمسی

فیلم از کرخه تا راین در پانزدهمین جشنواره سینمایی فجر توانست سیمرغ بلورین بهترین فیلم را کسب نماید. موسیقی ماندگار این فیلم ساخته مجید انتظامی است که از نقاط قوت از کرخه تا راین به‌حساب می‌آید. ابراهیم حاتمی کیا در این فیلم به سرگذشت چند قربانی استفاده از جنگ‌افزار شیمیایی در جنگ ایران و عراق می‌پردازد که برای معالجه به آلمان اعزام می‌شوند.

فیلم‌های ساخته شده در ژانر سینمای دفاع مقدس، بسیارند که معرفی همۀ آن‌ها در حوصلۀ این مقاله نمی‌گنجید. در این مقاله تلاش کردیم تا به معرفی ۲۰ فیلم پرفروش و پرطرفدار که پیرامون جنگ ایران و عراق و پیامد‌های آن ساخته شده، بپردازیم. شما کدام یک از این فیلم‌ها را مشاهده کرده‌اید؟ نظراتتان را دربارۀ این فیلم‌ها برایمان بنویسید.