تغییر و تحولات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و مذهبی نه تنها در زندگی شخصی افراد، بلکه در فرهنگ و نوع پوشش مردمان ایران زمین تاثیر بسزایی داشته است. ایران جزء کشورهایی بوده که تغییر سریع و بزرگی در صد سال اخیر در صنعت مد و فشن داشته است که این تغییرات ارتباط مستقیمی با تحولات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و مذهبی دارد.
در واقع می‌توان گفت تغییر و تحول استایل خانم‌ها و آقایان از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۹۹ خورشیدی حتی بیشتر از سده‌های گذشته بوده است. این تغییرات با برقراری ارتباط با کشورهای همسایه و کشورهای اروپایی به‌وجود آمده و همچنان با سرعت بسیاری در حال تغییر است. ما در این مقاله قصد داریم شما را با این مسیر پرفراز و نشیب صنعت مد و فشن از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۹۹ شمسی در ایران آشنا کنیم.
تاثیر اروپا بر لباس‌های دربار قاجار
اگر بخواهید لباس‌های زنان و مردان ایرانی را پیش از دوره قاجار بررسی کنید، متوجه می‌شوید که عمده لباس زنان و مردان پیراهن‌هایی با طرح‌های شرقی بوده و عمده پارچه‌های لباس‌ها در داخل ایران تولید می‌شدند.
ابتدای حکومت قاجار تغییرات چندانی در ظاهر لباس زنانه و مردانه ایجاد نشده بود. پیراهن مردانه، جلیقه، قبا، شال کمر، کمربند، عبا، شنل، کلاه قاجاری، لباس مردانه را تشکیل می‌داد و لباس زنانه از دامن شلواری، چارقد، روبند و پیچه تشکیل می‌شد. در واقع مدل لباس زنانه برای زنان قاجاری چندان تعریف نشده بود، چرا که آنان ارتباط اجتماعی محدودی داشتند.
اگر بخواهیم نقطه شروعی برای تغییر در لباس زنان دربار قاجار تعریف کنیم، همه چیز از یک مهمانی آغاز می‌شود. همسر اول فتحعلی شاه، در مهمانی با الیزابت مک نیل، همسر جان مک نیل آشنا می‌شود که او پیراهن ساتن سفید تزئین شده‌ای همراه با جواهرات به تن کرده بود. در نتیجه همین مهمانی نقطه شروعی در تغییر لباس زنان قاجاری بود.
سفرهای ناصرالدین قاجار، درباریان، دانشجویان و سفیران به اروپا تغییر و تحول سیاسی و تجاری قابل توجهی در ایران به‌وجود آورد و ارتباط فرهنگی و اجتماعی میان ایرانیان و اروپاییان گسترش یافت. در نتیجه این ارتباطات، تغییر و تحول گسترده‌ای در نوع پوشش زنان و مردان نیز ایجاد شد.
زنان قاجار از جمله ملک جهان، مادر ناصرالدین شاه و تاج السطنه، دختر ناصرالدین شاه از جمله زنان درباری بودند که نه تنها در تغییر پوشش، بلکه در تغییر وضعیت زنان در دوران قاجار نقش مهمی را ایفا کردند.
ملک جهان، مادر ناصرالدین شاه جزء زنان درباری بود که به پوشش و مدل لباس و جواهرات خود بسیار اهمیت می‌داد. با ورود پارچه‌های ابریشم، ساتن، ماهوت و پارچه‌های نخی و فعالیت خیاطان اروپایی در ایران، لباس‌ها رنگ و بوی اروپایی به خود گرفتند. ملک جهان مرغوب‌ترین پارچه‌های مخمل و ابریشم را برای دوخت لباس‌های خود استفاده می‌کرد و همیشه از مروارید و جواهرات شگرفی برای تزئین لباس‌ها و زیورآلات خود بهره‌مند می‌شد.
ناصرالدین شاه خود یکی از افرادی بود که علاقه ویژه‌ای به لباس و پوشش اروپایی داشت. او در یکی از سفرهای خود به روسیه و تماشای یک نمایش باله، تحت تاثیر آن شلوار تنگ و دامن‌های پفی و کوتاه قرار گرفت. در واقع بسیاری از عکس‌هایی که از زنان دوره قاجار با دامن چین‌دار و شلوار مشاهده می‌کنید، از همان نمایش باله روسی الهام گرفته شده است.
تاج السلطنه، دختر ناصرالدین شاه که در سال‌های اخیر عکس‌های او در فضای مجازی مورد توجه و البته تمسخر بسیاری قرار گرفته است، یکی از زنان مهم دربار قاجار به شمار می‌آید. تاج السلطنه به مد و فشن فرانسه بسیار علاقه داشته و تمایل بسیاری به پیروی از مد و فشن اروپایی داشته است.
تاج السلطنه پوشیدن لباس اروپایی را یکی از راه‌های رهایی و ارتباط زنان در اجتماع تلقی می‌کرد. ناگفته نماند که او عضو انجمن حریت نسوان یا انجمن آزادی زنان بود و برخلاف بسیاری از زنان قاجار به مکتب می‌رفت. تلاش‌های او برای آزادی و حقوق زنان ایران در آن زمان و مشروطه‌خواهی، مورد انتقاد و نفرت مظفرالدین شاه و بسیاری از درباریان قاجار قرار گرفت.
دوره کلاه فرنگی و کلاه شاپو
سال ۱۳۰۴ حکومت پهلوی در ایران آغاز شد و الگوبرداری از فرهنگ و مد اروپا به اوج خود رسید. اگرچه جرقه کشف حجاب در اواخر دوره قاجار به گوش می‌رسید، اما با ورود ملکه افغانستان به ایران و سفر رضا شاه به ترکیه و دیدار با آتاتورک، آغاز کشف حجاب زنان و متحدالشکل شدن مردم ایران بود.
دستور رضا شاه به مدرن شدن فرهنگ و پوشش باعث شد که آقایان به جای پوشیدن لباس سنتی قاجاری و حتی لباس محلی شهرها که عموما متشکل از یک کت بلند، پیراهن و کلاه قاجاری بود، کت و شلوار مردانه اروپایی و کلاه شاپو به تن کنند. زنان هم به جای استفاده از روبند و چادر می‌توانستند از کلاه فرنگی بهره‌مند شوند.
به مرور زمان حتی لباس نظامی و یونیفرم‌ها از لباس‌های نظامی آلمان و آمریکا الگو برداری شدند. نکته قابل توجه، سبیل مردان بود که آن هم دستخوش تغییر شده بود. اگر به عکس‌های قدیمی پدر یا پدربزرگان نگاهی بیاندازید، عموم آقایان سبیل مربعی به نام سبیل هیتلری می‌گذاشتند.
بر طبق شواهد تاریخی، کلاه فرنگی از جمله لباس‌هایی بود که در دوران قاجار وارد کشور شد و در دوران پهلوی مورد استفاده خانم‌ها قرار گرفت. همچنین دهه ۲۰ خورشیدی به دهه کلاه شاپو نیز معروف است، چرا که عموم آقایان از کلاه شاپو استفاده می‌کردند. ناگفته نماند که لباس هیپی یا هیپی‌گری جزء مهم‌ترین الگوهای جوان در لباس و پوشش در آن زمان بود.
زینت جهان شاه، دختر یکی از سرهنگ‌های وزارت جنگ در دوره پهلوی بود که پس از ازدواج به سوییس مهاجرت کرد. در آن جا نزدیک به یک سال اصول خیاطی را آموزش دید و پس از آن به دنیای مد و فشن، یعنی پاریس مهاجرت کرد تا فنون طراحی و خیاطی را زیر نظر پیر بالمن، یکی از طراحان مشهور فرانسوی بیاموزد.
زینت جهان شاه در سال ۱۳۲۱ به ایران بازگشت و در محله امیریه تهران یک خیاط خانه و بوتیک راه‌اندازی کرد. او یکی از طراحان زن معروف در ایران است که بسیاری از ثروتمندان طراحی لباس خود را به او می‌سپردند. از این رو طراحی لباس روز به روز با استقبال بیشتری در ایران روبه‌رو شد.
انقلاب جمهوری اسلامی و پوشش مذهبی
انقلاب جمهوری اسلامی ایران تغییرات بزرگی در نوع پوشش افراد، به‌خصوص زنان ایجاد کرد. پیش از این گفتیم که تحولات سیاسی و مذهبی نقش مهمی در تغییر پوشش دارند، به همین دلیل نوع پوشش و حتی مدل لباس زنان و مردان دستخوش تغییرات بزرگی در مدت زمان کوتاهی شد.
تحولات سیاسی و جنگ تحمیلی در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی باعث شد لباس‌ها رنگ و بوی ساده و به دور از مد و فشن غربی بگیرند. در آن سال‌ها استایل آقایان و خانم‌ها به لباس‌های اسلامی نزدیک‌تر شد و مشکلات جنگ باعث شد که افراد کمی به فکر لباس‌های غربی و مد و فشن باشند. از این رو در آن سال‌ها عمده لباس‌ها ساده و به دور از تجمل بود.
با گذشت زمان، لباس مردانه و زنانه باز هم دچار تغییر شد که ورود تکنولوژی در سال‌های اخیر بی‌تاثیر نبوده است. در ادامه مقاله به مدل لباس‌ها در این سال‌ها بیشتر می‌پردازیم. با این حال در بخش نخست مقاله سعی کردیم دلیل تغییر پوشش و استایل زنانه و مردانه را در این صد سال اخیر برای شما شرح دهیم.
بررسی استایل خانم‌ها و آقایان از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۳۰ خورشیدی
تنها ۴ سال پس از شروع قرنی جدید، حکومت ۱۳۰ ساله قاجاریه برکنار شد و حکومت پهلوی برنامه مدرنیزاسیون جامعه را پیش گرفت. تقریبا در ۳۰ سال نخست حکومت پهلوی، الگوی لباس‌ها از مد اروپا، به‌خصوص فرانسه الهام گرفته می‌شد و بسیاری از پارچه‌ها از اروپا به ایران وارد می‌شدند. همچنین به مرور زمان خیاط خانه و مزون‌هایی در سطح شهرهای بزرگ، به‌خصوص شهر تهران به‌وجود آمد.
در آغاز سال ۱۳۰۴، کت و شلوار و کلاه شاپو، جای کت و پیراهن‌های بلند مردانه قاجاری را گرفت و خانم‌ها نیز با الگوبرداری از مجله‌های اروپایی برای خود پیراهن‌های آستین بلند می‌دوختند. به مرور زمان پیراهن‌های ساده زنانه جای خود را به دامن پرچین و پف‌دار داد و روز به روز مدل‌های بیشتری از مد اروپا وارد بازار می‌شد. از این رو تغییرات و مد و فشن در این ۳۰ سال به سرعت صورت گرفت.
کفش مردانه دو رنگ و کت و شلوارهای رنگارنگ، تنها بخشی از مد و فشن لباس مردانه در آن زمان بود. با این حال تنوع لباس زنانه بسیار بیشتر از لباس آقایان بود. دامن توری، کلاه کج روی موهای کوتاه زنانه یکی از ترندهای مهم در آغاز حکومت پهلوی به شمار می‌آمد.
بررسی استایل خانم‌ها و آقایان در دهه ۱۳۳۰ خورشیدی
دهه ۳۰ خورشیدی را می‌توان اوج فعالیت روشنفکران و نوگرایان ایرانی نامید. در این سال‌ها بسیاری از فیلمسازان ایرانی توجه عموم را به خود جلب کردند و اکران فیلم‌های خارجی در ایران باعث ایجاد تغییرات بیشتری در سطح فرهنگ و پوشش شد.
خیابان لاله‌زار که این روزها مرکز خرید لوستر و لامپ است، زمانی پاتوق نوگرایان بود. این خیابان یکی از خیابان‌های مهم خرید پارچه و پوشاک اروپایی و مد روز به شمار می‌آمد. در واقع تجمل‌‌گرایی نیز در این خیابان به وضوح دیده می‌شد.
استفاده از پوست و خز حیوانات در تهیه لباس‌های گران قیمت در دهه ۳۰ بیشتر شده بود. همچنین دستکش چرم آنقدر در میان خانم‌ها و آقایان محبوب بود که بسیاری از خانم‌ها با پیراهن مجلسی زنانه خود دستکش چرم نیز استفاده می‌کردند. ناگفته نماند که جراحی زیبایی به‌خصوص جراحی زیبایی بینی در آن دهه شناخته‌تر شد و مورد استقبال بسیاری قرار گرفت.
بررسی استایل خانم‌ها و آقایان در دهه ۱۳۴۰ خورشیدی
در دهه ۴۰ خورشیدی طراحی جواهرات و زیورآلات با موفقیت بیشتری روبه‌رو شد که این تنوع و زیبایی را می‌توانید در جواهرات و زیورآلات دربار پهلوی مشاهده کنید. این طراحی جواهرات ترکیبی از مدل جواهرات شرقی و غربی بود که در آن زمان حتی توجه مجله مد و فشن ووگ (Vogue) را نیز به خود جلب کرد. مدل لباس و زیورآلات خانم‌ها و آقایان در دهه ۴۰ توجه بسیاری از خبرنگاران مجله ووگ را به خود جلب کرده بود.
اگر بخواهیم به طراحی خاصی در آن دهه اشاره کنیم، بی‌شک لباس گل‌گلی، پلنگی و پولکی از مهم‌ترین و محبوب‌ترین طراحی لباس‌های آن دوره محسوب می‌شوند. خانم‌ها با الگوبرداری از مدل مجله‌ها علاقه بسیاری به کاهش وزن پیدا کردند، در نتیجه کمر لباس‌ها تنگ‌تر شد و استفاده از اکسسوری همچون کمربند زنانه رایج شد.
اگر به عکس‌های مادر یا مادربزرگ‌ها در دهه ۴۰ نگاه کنید، عموما موهای پف کرده و حجیمی داشتند که سال‌ها مورد استقبال خانم‌ها قرار گرفته بود. آقایان نیز موهای خود را با کتیرا حالت می‌دادند و آنان نیز سعی می‌کردند با مدل لباس‌های متنوع، خود را با تغییرات وفق دهند.
بررسی استایل خانم‌ها و آقایان در دهه ۱۳۵۰خورشیدی
در آغاز دهه ۱۳۵۰ خورشیدی، مدل لباس هیپی‌های غربی مورد استقبال ایرانیان نیز قرار گرفت. بیشتر پیراهن‌ها و بلوزها رنگی بودند و طرح گشاد داشتند. در آن سال‌ها بسیاری از پیراهن‌های مردانه با سوزن دوزی بلوچی طراحی می‌شد و این طرح آنچنان محبوب بود که برای دوره‌ای حتی در مراسم‌های رسمی به جای استفاده از پاپیون و کروات از پیراهن مردانه سوزن دوزی شده بهره‌مند می‌شدند.
ناگفته نماند که سوزن دوزی سیستان و بلوچستان جزء آثار و هنر مهم ملی محسوب می‌شود که برخلاف تصور این طرح‌ها نه از طبیعت، بلکه از خواب و رویا الهام گرفته می‌شود. در این سال‌ها سوزن دوزی بلوچستان یکی از طرح‌های محبوب در میان طراحان ایرانی قرار دارد.
اواخر دهه ۵۰ خورشیدی و با پیروزی انقلاب اسلامی، تغیرات عمده‌ای بر پوشش خانم‌ها و آقایان ایجاد شد. عمده این تغییرات در دهه ۶۰ و دوران جنگ به وضوح دیده می‌شود. از این رو تحولات سیاسی و مذهبی باعث دگرگونی مد در ایران شد.
بررسی استایل خانم‌ها و آقایان در دهه ۱۳۶۰ خورشیدی
عینک کائوچویی، شلوار پاچه گشاد و کت‌هایی با یقه‌ی خرگوشی عمده لباس مردانه را در آغاز دهه ۶۰ تشکیل می‌داد. خانم‌های نیز با مانتوهای بلند و اِپُل‌دار و روسری‌های ساده ظاهر شدند و چادر دوباره به کمد لباس‌ها بازگشت.
به مرور زمان کروات به نمادی از غرب‌زدگی تبدیل شد و عموم لباس‌های مردانه و زنانه رنگ و بوی اروپایی خود را از دست داد و حالتی شرقی و اسلامی‌تر به خود گرفت. با شروع جنگ، مدگرایی محدود شد و صنعت مد و فشن در حاشیه قرار گرفت. ظاهر لباس خانم‌ها و آقایان ساده‌تر و پوشیده‌تر از سال‌های گذشته شد. با این حال پس از پایان جنگ، مدگرایی باز هم مورد توجه قرار گرفت که نقش ویدیو و ماهواره بی‌تاثیر نبوده است.
بررسی استایل خانم‌ها و آقایان در دهه ۱۳۷۰ خورشیدی
دهه ۷۰ باز هم نقطه شروع صنعت مد و فشن در ایران بود. شلوار جین جایگزین شلوار ساده و تیشرت طرح‌دار جایگزین پیراهن ساده شد. در این دوره حتی مدل آرایش و مدل مو نیز تغییر کرد. کاکل و فرق صاف و موهای ژل خورده از مدل موی مورد علاقه دختران و پسران جوان بود. سایه رنگی یک بار دیگر با الهام از دهه ۴۰ و ۵۰ محبوب شد و حتی آرایشگاه مردانه ظاهری مدرن‌تر پیدا کرد.
فیلم و سریال‌های آن دوره همچون سریال در پناه تو، تهران ۱۱، آرایشگاه زیبا، همسران، خانه سبز، سلطان و شبان و سریال پدر سالار نقش مهمی در تغییر مد و فشن خانم‌ها و آقایان داشتند. برای مثال مانتوی خفاشی و روسری‌های طرح‌دار و رنگی از لباس بازیگران سریال‌های تلویزیونی الهام گرفته شده است.
بررسی استایل خانم‌ها و آقایان در دهه ۸۰ و ۹۰ خورشیدی
با پیشرفت تکنولوژی و حضور کامپیوتر و اینترنت در خانه‌های ایرانی، تغییرات مد از سال‌های گذشته بیشتر شد. در آغاز دهه ۸۰ رد پایی از مد و فشن روز جهانی به چشم می‌خورد که در آن سال‌ها زمانی که یک رنگ یا یک مدل لباسی مد می‌شد، اکثر دختران و پسران جوان همان رنگ و مدل لباس را به تن می‌کردند.
اما در دهه ۹۰ خورشیدی فعالیت طراحان ایرانی و در نتیجه تنوع لباس زنانه و مردانه بیشتر شد. در نتیجه الگوی لباس تنها از مد و فشن اروپا و آمریکا حاصل نمی‌شد و بسیاری از لباس‌ها رنگ و بوی شرقی و نزدیک به فرهنگ ایرانی گرفت. این پیشرفت طراحی لباس در ایران روز به روز بیشتر می‌شود و برندهای معتبر و موفق ایرانی نه تنها در کشور، بلکه در سراسر دنیا مورد توجه قرار می‌گیرد.
نظرات 1
ممنونم مطالب مفید بودن