زمانی که یک کتاب را می خوانیم ابتدا کاراکترها و فضای کتاب را تجسم می‌کنیم.
هر کتاب بسته به موضوع و داستانی که دارد، تصویری را در ذهن ما تداعی می‌کند که در ذهن هر نفر تصویر طراحی‌شده متفاوت است. رمان‌ها و داستان‌ها همیشه چشمه و منبع فیلم‌سازان برای ساخت فیلم بوده‌اند. فیلم‌هایی که در آن داستان یک کتاب به تصویر کشیده می‌شود؛ گاهی داستان فیلم را بی کم‌وکاست به نمایش در‌می‌آورند، گاه برداشتی آزاد از آن دارند و گاهی داستان کتاب را بسته به جغرافیایی که فیلم قرار است در آن ساخته شود، بومی می‌کنند.
تصاویر ذهنی هرکس مانند اثرانگشت او منحصربه‌فرد است و برداشتی که از یک داستان می‌شود نیز مانند اثرانگشت هرکس متفاوت است و ممکن است از یک داستان برداشت‌های گوناگونی شود.
در این مقاله به معرفی فیلم‌های محبوب ایرانی که از کتابی مشهور تأثیر گرفته‌اند، می‌پردازیم. در سینمای جهان تعداد فیلم‌هایی که از روی کتاب ساخته‌شده‌اند و یا از کتابی تأثیر گرفتند بیشمار است و در مقاله‌های آینده به شاخص‌ترین فیلم‌های آن‌ها می‌پردازیم.
همچنین در این مقاله تلاش شده داستان فیلم و البته داستان کتاب به خلاصه‌ترین شکل بیان شود تا شما تجربه دست‌اول از تماشای فیلم و البته خواندن کتاب را از دست ندهید.
داشتن و نداشتن اثر ارنست همینگوی
ناخدا خورشید ساخته‌ی ناصر تقوایی
ارنست همینگوی نویسنده آمریکایی که در ایران او را بیشتر با رمان پیرمرد و دریا می‌شناسند در سال ۱۹۳۷ رمان داشتن و نداشتن را نوشت. این رمان داستان زندگی ناخدایی به نام هری مورگان را روایت می‌کند که برای گذران زندگی مجبور است به کاره‌ای غیرقانونی دست بزند. این داستان یکی از بهترین ارنست همینگوی است که به شکل ویژه به مسئله انسان، زندگی و کرامت او می‌پردازد. این رمان در سال ۱۳۶۵ خورشیدی منبع الهام کارگردان بنام ایرانی یعنی ناصر تقوایی شد که فیلم ناخدا خورشید را با برداشتی آزاد از این داستان بسازد.
ناخدا خورشید داستان ناخدای کارکشته‌ای را روایت می‌کند که بار قاچاق لنج او توقیف می‌شود و در پی کشمکش‌هایی در داستان او به ماجرایی سیاسی کشیده می‌شود.
ناخدا خورشید یکی از فیلم‌های محبوب ایرانی است که بازی‌های خوب بازیگران از نقاط مثبت آن است.
بازیگران: داریوش ارجمند، علی نصیریان، سعید پورصمیمی و فتحعلی اویسی
هملت اثر ویلیام شکسپیر
تردید ساخته‌ی واروژ کریم مسیحی
همان‌طور که در مقاله‌ی ۱۰ نمایشنامه تأثیرگذار تاریخ به آن اشاره شد؛ هملت یکی از برترین آثار ادبی جهان و البته مهم‌ترین نمایشنامه تاریخ است.
داستان این نمایشنامه داستان شاهزاده‌ای جوان به نام هملت را روایت می‌کند که به‌تازگی پدر خود را از دست داده و در بدو بازگشت به کشورش دانمارک، با معمای قتل پدر خود مواجه می‌شود و از طرفی مادرش با عموی تازه به تخت نشسته‌اش پیوند زناشویی بسته و این اتفاق خبر از خیانتی هولناک می‌دهد.
داستان هملت، داستان کشمکش‌های درونی و بیرونی شاهزاده‌ای فیلسوف است. در سراسر دنیا آثار بسیاری از این شاهکار ساخته شده است و در ایران نیز سوای تئاترهایی که روی صحنه رفته، فیلمی نیز در سال ۱۳۸۷ خورشیدی به نام تردید ساخته شده که برداشتی آزاد از داستان هملت است.
کارگردانی و نویسندگی این فیلم را واروژ کریم مسیحی کارگردان و تدوینگر کهنه‌کار ایرانی بر عهده داشت. داستان فیلم، داستان جوانی به نام سیاوش است که پس از مرگ پدرش در مواجهه با عمویش که عنان امور را به دست گرفته و مادرش و البته عشق دچار تردیدها و شک‌هایی می‌شود که همه حس‌ها به فهمیدن نحوه مرگ پدرش منجر می‌شود.
بازیگران: بهرام رادان، ترانه علیدوستی، علیرضا شجاع نوری، محمد مطیع و مهتاب کرامتی
مرگ فروشنده اثر آرتور میلر
فروشنده ساخته‌ی اصغر فرهادی
مرگ فروشنده یکی از مشهورترین نمایشنامه‌های آمریکایی آرتور میلر نویسنده شهیر آمریکایی است. او این کتاب را در سال ۱۹۴۹ منتشر کرد. مرگ فروشنده تا به امروز اجراهای تئاتر زیادی در خارج از ایران و ایران داشته است.
داستان مرگ فروشنده، داستان ویلی لومان فروشنده‌ای سالخورده است که در کار خود دیگر موفق نیست و در خانواده خود نیز با مشکلاتی روبرو است.
در سال ۱۳۹۴ اصغر فرهادی کارگردان پرآوازه ایرانی یکی از فیلم‌های پرافتخار ایران به نام فروشنده را با برداشتی آزاد از این نمایشنامه ساخت. فیلم فروشنده یکی از فیلم‌های ایرانی برنده جایزه اسکار است. این فیلم داستان زوجی جوانی به نام‌های عماد و رعنا را روایت می‌کند که پس از نقل‌مکان به خانه‌ی جدید خود درگیر مسائلی می‌شوند که زندگی آن‌ها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
فروشنده اصغر فرهادی هرچند به‌صورت مستقیم به داستان مرگ فروشنده میلر اشاره ندارد اما نشانه‌ها و رگه‌هایی از این نمایشنامه در این فیلم به‌خوبی به چشم می‌آید.
بازیگران: شهاب حسینی، ترانه علیدوستی، فرید سجادی حسینی و مینا ساداتی
باغ وحش شیشه‌ای اثر تنسی ویلیامز
اینجا بدون من ساخته‌ی بهرام توکلی
نمایشنامه باغ وحش شیشه‌ای نوشته‌ی تنسی ویلیامز، یکی از آثار مشهور جهان در عرصه ادبیات است. این نمایشنامه از مهم‌ترین نمایشنامه نویسان جهان است. باغ وحش شیشه‌ای در سال ۱۹۴۴ نگاشته شده است. داستان نمایشنامه، داستان خانواده‌ای را روایت می‌کند که پدر خانواده فرد بی‌مسئولیت است و خانواده را رها کرده و بار زندگی را بر دوش آماندا مادر خانواده گذاشته است. فرزندان خانواده تام (پسر خانواده) و لورا (دختر خانواده) نیز از نظر روانی شرایط مطلوبی ندارند؛ به‌خصوص دختر خانواده که دچار نقصی مادرزاد در پایش است. این خانواده مشغول زندگی روتین خود هستند تا اینکه دوست تام به خانه‌ی آن‌ها وارد می‌شود.
در سال ۱۳۹۰ نیز فیلمی ایرانی به کارگردانی بهرام توکلی اکران شد که در آن با برداشت مستقیم از نمایشنامه باغ وحش شیشه‌ای، داستان خانواده سه‌نفره روایت می‌شود که در آن درست مانند نمایشنامه ما با یک خانواده سه‌نفره مواجه هستیم. زندگی آن‌ها پیش از ورود رفیق پسر خانواده به جمعشان معمولی پیش می‌رود تا اینکه رضا دوست احسان وارد خانه می‌شود و یلدا دختر خانواده او را می‌بیند.
بازیگران: فاطمه معتمدآریا، صابر ابر، نگار جواهریان و پارسا پیروزفر
اتوبوسی به نام هوس اثر تنسی ویلیامز
بیگانه ساخته‌ی بهرام توکلی
دیگر اثر نمایشنامه نویس آمریکایی، تنسی ویلیامز که در سطح جهان، شهرت و محبوبیت زیادی دارد؛ نمایشنامه اتوبوسی به نام هوس است. از این نمایشنامه در سراسر دنیا اجراهای فراوانی روی صحنه رفته است. از روی اتوبوسی به نام هوس فیلمی مشهور به کارگردانی ایلیا کازان و بازی مارلون براندو نیز ساخته شده است. این کتاب، داستان زوجی را روایت می‌کند که با حضور خواهرزن در خانه آن‌ها اتفاقاتی میان خواهر و مرد رخ می‌دهد که باعث کشمکش‌ها و البته باز شدن زخم‌های قدیمی می‌شود.
در سال ۱۳۹۲ نیز در ایران بهرام توکلی بار دیگر پس از تجربه موفق فیلم اینجا بدون من به سراغ اثری دیگر از تنسی ویلیامز رفت و فیلمی به نام بیگانه را روی پرده برد.
داستان‌های فیلم هم برداشتی آزاد از این نمایشنامه بود؛ نسرین به خانه خواهر خود می‌آید و به سبب آشنایی با دوست شوهر خواهرش توجه شوهر خواهر را به او جلب می‌شود و مرد خانه به شخصیت و گذشته نسرین پی می‌برد.
بازیگران: مهناز افشار، پانته‌آ بهرام، امیر جعفری و هومن برق‌نورد
داش آکل اثر صادق هدایت
داش آکل ساخته‌ی مسعود کیمیایی
یکی از کتاب‌های مشهور صادق هدایت نویسنده مشهور ایرانی، کتاب سه قطره خون است. در این کتاب داستانی به نام داش آکل جا گرفته است. داستان داش آکل، داستان جوانمرد مشهور شیرازی است. آکل در شهر رقیب و دشمنی دیوصفت به نام کاکا رستم دارد. کاکا رستم درصدد مقابله با اوست و در این هنگام داش آکل پس از مرگ یکی از بزرگان شهر وصی او و سرپرست دخترش می‌شود.
اما از بد ماجرا داش آکل عاشق دختر بزرگ شهر که مرجان نام دارد، می‌شود. داش آکل دل به مرجان می‌دهد و این عشق داش آکل را در آستانه رسوایی قرار می‌دهد.
در سال ۱۳۵۰ نیز مسعود کیمیایی کارگردان صاحب سبک ایرانی از روی این اثر جاودان صادق هدایت، فیلمی می‌سازد که به یکی از به‌یادماندنی‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران بدل می‌شود. داستان فیلم دقیقاً از روی داستان کتاب ساخته شده و صرفاً دیالوگ‌های فیلم بازنویسی و وجه سینمایی گرفته است.
بازیگران: بهروز وثوقی، بهمن مفید، ژاله علو و مری آپیک
عقاید یک دلقک اثر هاینریش بل
سنتوری ساخته‌ی داریوش مهرجویی
هاینریش بل در سال ۱۹۶۳ یکی از شاهکارهای ادبیات جهان را به رشته تحریر درآورد. این کتاب که در سال ۱۹۷۳ جایزه نوبل ادبیات را برای این نویسنده به ارمغان آورد، عقاید یک دلقک نام دارد.
این کتاب، داستان دلقکی مغموم و سرخورده به نام هانس که معشوقه‌اش رهایش کرده را روایت می‌کند. او با خانواده‌اش نیز ارتباط خوبی ندارد و در یک تنهایی عمیق به‌مرور خاطرات خود می‌پردازد و زندگی خود را مرور می‌کند.
این داستان به دلیل نشان دادن شکاف‌های جامعه خود بسیار موردتوجه قرارگرفته و یکی از بهترین کتاب‌ها برای نشان دادن جامعه آلمان پس از جنگ جهانی است. عقاید یک دلقک همواره یکی از مهم‌ترین آثار ادبی جهان قلمداد شده است.
در سال ۱۳۸۵ خورشیدی نیز داریوش مهرجویی کارگردان بنام ایرانی برداشتی آزاد و بومی‌شده از داستان این کتاب داشت و فیلم سنتوری را ساخت. این فیلم که در زمان خود مورد بی‌مهری‌های فراوانی واقع شد فرصت اکران نیافت اما همواره از محبوب‌ترین آثار داریوش مهرجویی به شمار می‌رود.
داستان این فیلم داستان نوازنده جوان به نام علی را روایت می‌کند که پس از جدا شدن از خانواده و شهرت در عرصه موسیقی با دختری به نام هانیه آشنا می‌شود و پس از گرفتاری در دام اعتیاد کم‌کم زندگی خود را ازدست‌رفته می‌بیند و عشق خود را نیز از دست می‌دهد. سنتوری داستان سقوط علی معروف به علی سنتوری است.
بازیگران: بهرام رادان، گلشیفته فراهانی، مسعود رایگان و رویا تیموریان
خانه عروسک اثر هنریک ایبسن
سارا ساخته داریوش مهرجویی
این کتاب یکی از مشهورترین آثار هنریک ایبسن غول ادبیات نروژ است. او این کتاب را در سال ۱۸۷۹ نوشت. داستان این نمایشنامه، داستان زنی است عصیانگر به نام نورا را بیان می‌کند که در زندگی با همسر حقوق‌دان خود دچار مشکل است و کشمکش‌هایی برای رفع مشکلات خود و استقلالش دارد.
این کتاب یکی از پیشروترین آثار ایبسن است و در زمانه خود سروصدای زیادی به پا کرد.
در سال ۱۳۷۱ نیز داریوش مهرجویی فیلمی به نام سارا می‌سازد که این فیلم تأثیر مستقیم از داستان خانه عروسک است. فیلم سارا به دلیل پرداختن به موضوع زنان یکی از آثار شاخص مهرجویی است. داستان فیلم، داستان سارا است که برای جبران مخارج بیماری همسرش حسام، تلاش می‌کند و زمانی که قدر نمی‌بیند به‌ناچار مجبور است خانه را ترک کند. داستان فیلم سارا یکی از آثار برجسته سینمای ایران درباره زنان است.
بازیگران: نیکی کریمی، امین تارخ و خسرو شکیبایی
از دیگر فیلم‌های ایرانی نیز می‌توان به فیلم‌های زیر اشاره کرد:
- مهمان مامان ساخته داریوش مهرجویی؛ کتاب مهمان مامان نوشته هوشنگ مرادی کرمانی
- درخت گلابی ساخته داریوش مهرجویی؛ کتاب جایی دگر نوشته گلی ترقی
- گاو ساخته داریوش مهرجویی؛ کتاب گاو نوشته غلامحسین ساعدی
- تنگسیر ساخته امیر نادری؛ کتاب تنگسیر نوشته صادق چوبک
- خاک ساخته مسعود کیمیایی؛ کتاب آوسنه باباسبحان نوشته محمود دولت‌آبادی
- گاوخونی ساخته بهروز افخمی؛ کتاب گاوخونی نوشته مدرس صادقی
- شازده احتجاب ساخته بهمن فرمان آرا؛ کتاب شازده احتجاب نوشته هوشنگ گلشیری
- شب‌های روشن ساخته فرزاد مؤتمن؛ کتاب شب‌های سپید نوشته داستایوفسکی
- پل خواب ساخته اکتای براهنی؛ کتاب جنایت و مکافات نوشته داستایوفسکی
- پری ساخته داریوش مهرجویی؛ کتاب فرانی و زونی نوشته سالینجر
